Тошкент давлат иқтисодиёт университети

 
10.5. Фьючерс шартномалари бозорида клиринг ва ҳисоб-китоблар 
Умуман Ҳисоб-китоб палатаси фьючерс савдосида барча сотиб олинган ва 
сотилган шартномалар бўйича клиринг ва ҳисоб-китоб функцияларини амалга 

---

125 
оширади, уларнинг ижро этилишини ташкил қилади ва кафолатлайди, бу 
қуйидаги босқичларни қамраб олади: 
* битимларни рўйхатга олиш; 
* маржа бўйича барча ҳисоб-китобларни ўтказади; 
* Ҳисоб-китоб палатаси аъзоларини (улар эса - мижозларни) маржа 
киритилиши ҳақида хабардор қилиш; 
* мижозларнинг Ҳисоб-китоб палатаси аъзоларига, улар эса - Ҳисоб-китоб 
палатасига маржа киритиши; 
* биржа 
савдоси давомида фьючерс шартномалари билан савдо 
қатнашчилари ҳисобрақамларининг молиявий аҳволини назорат қилиш; 
* ёпиқ позициялар бўйича ҳисоб-китоблар; 
* тўловлар олиш ва зарарни ундириш; 
* муддатида ёпилмаган шартномалар бўйича еткаизб берини ташкил 
қилиш; 
* шартнома бўйича товарни етказиб бериш (жўнатиш) ёки қабул қилиш 
ҳақида хабар юбориш; 
* шартнома бўйича етказиб бериш; 
* шартнома бўйича қабул қилиш; 
* етказиб бериш бўйича ҳисоб-китоблар. 
Биржа фаолияти фьючерс шартномалари бозорида юқорида санаб 
ўтилган ҳисоб-китоб-клиринг жараёни босқичлари билан чекланмайди. 
Масалан, биржа битимини рўйхатга олиш босқичи технологик жиҳатдан 
қатор қуйибосқичларни қамраб олиши мумкин: битимни компьютер тизимига 
киритиш, уни ва реквизитларни текшириш, рўйхатга олиш, бозор ва 
қатнашчилар бўйича тақсимлаш ва ҳ.к. 
Агар бирдан битимнинг хато эканлиги аниқланиб қолса, вазиятга қараб у 
ёки бекор қилинади, ёки айбдорнинг (масалан, брокернинг) ҳисобига зарар 
сифатида ёзиб қўйилади. 
Хулоса қилиб айтишни истардикки, Ҳисоб-китоб палатаси бирламчи ва 
ўзгарувчан маржа бўйича ҳисоб-китобларни амалга оширади. Маржани ҳисоб-
китоб қилиш усуллари биржалар бўйича фарқ қилади, чунки қатор ҳоларда 
фьючерс биржалари ҳар бири ўз ҳисоб-китоб тизимини ташкил қилади ёки 
бир нечта биржа маржа йиғимлар ундириш ва умумий ҳисоб-китоб 
механизмидан фойдаланади.