M. F. Ziyoyeva 1- resðublika tibbiyot kolleji direktori

muhim ahamiyatga ega.

Barcha bemorlar izolatsiya qilinishi va davolash uchun shifo-

xonaga yotqizilishi shart. Amyoba tashuvchilarni davolash ham

ðrofilaktik tadbirlarga kiradi. Sista tashuvchilar suv bilan ta’minlash

sistemasiga, oziq-ovqat muassasalariga, jamoa ovqatlanish tarmog‘i

hamda bolalarga xizmat ko‘rsatish joylariga qo‘yilmaydi. Bemorlar

najasi 5% li lizol bilan dezinfeksiya qilinadi. Choyshablar lizolning

3% li eritmasida namlanadi. Umumiy ðrofilaktik tadbirlar dizen-

teriyadagi kabi o‘tkaziladi. Kasallikning sðetsifik ðrofilaktikasi ishlab

chiqilmagan.

395

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

Nazorat savollari

1. Dizenteriya amyobasining hayot sikli haqida gaðirib bering.

2. Odam amyobiaz bilan qachon kasallanishi mumkin?

3. Amyobiazning qanday shakllari mavjud?

4. Ichak amyobiazining qanday klinik shakllari farqlanadi?

5. Amyobiazni davolashni gapirib bering.

6. Amyobiazda shifoxonadan chiqarish shartlarini ayting.

7. Amyobiazda qanday ðrofilaktik tadbirlar o‘tkaziladi?

Òukli infuzoriyalar qo‘zg‘atadigan kasalliklar

Infuzoriyalar uchun ko‘ðlab tuklar mavjudligi xos, ular butun

tanani qoðlab oladi va harakatlanish organellalari bo‘lib xizmat

qiladi. Ular jinssiz (ko‘ndalang bo‘linish yo‘li bilan) va jinsiy, ya’ni

konyugatsiya (ikki jinsdagi turlar o‘zaro yadro almashadilar) yo‘li

bilan ko‘ðayadi. Balantidiylar yo‘g‘on ichak shiliq ðardalariga kirib

yallig‘lanish — yarali jarayonga sabab bo‘ladi. Natijada balantidiaz

rivojlanadi.

Balantidiaz (balantidiasis)

Balantidiylar (grekcha balantidium — xalta) — odamda ðarazitlik

qiluvchi sodda organizmlar ichida eng yirik vakildir. Vegetativ shakli

tuxumsimon cho‘zinchoq bo‘lib 30—150 mkm kattalikka ega.

Balantidiylar ko‘ð sonli kiðrikchalari hisobiga faol harakat qiladi.

Har xil oziq zarralari bilan oziqlanadi. Bularga bakteriyalar, zam-

burug‘lar va qon shaklli elementlari ham kiradi. Sitoðlazmasi hazm

va ikkita ajratish vakuolalariga ega. Najasda 3 soatgacha saqlanadi.

Sistalari shar shaklida bo‘lib, qalin qobiq bilan o‘ralgan. Kattaligi

50—60 mkm.

Balantidiylar cho‘chqalar ichagida yashaydi. Cho‘chqalar najasi

bilan ðarazit sistalari tashqi muhitga ajralib chiqadi, u yerda bir

necha hafta saqlanadi. Zararlangan suv yoki oziq moddalar bilan

sistalar og‘izga tushadi va odamning yo‘g‘on ichagida vegetativ

bosqichga o‘tib ko‘ðaya boshlaydi. Bemor yoki sista tashuvchi faqat

396

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

kam hollardagina balantidiylarning tarqalish manbai bo‘lishi mum-

kin, chunki odamda ba’zan va juda oz miqdorda ðaydo bo‘ladi,

vegetativ bosqichlari bilan esa zararlanish deyarli mumkin emas.

Bemorda ich ketishi, qorin og‘rishi, intoksikatsiya, qusish va

bosh og‘rig‘i kuzatiladi. Najas esa shilimshiq va qon aralash bo‘ladi.

Kasallik subklinik, o‘tkir yoki surunkali shakllarda o‘tadi, ba’zan

o‘lim bilan tugashi mumkin.

Balantidiylarni aniqlash uchun yangi ajralgan najas tomchisi

natriy xloridning izotonik eritmasi bilan buyum oynachasida

aralashtiriladi va mikroskoðda tekshiriladi. Balantidiylar faol harakati

tufayli yaxshi ko‘rinadi. Ular tashqariga vaqti-vaqti bilan ajralib

chiqadi, shuning uchun ijobiy natija olinmagan holda ham bir necha

bor qayta tekshirish o‘tkazish zarur. Sista tashuvchilarda faqat ozroq

miqdorda sistalar toðilishi mumkin.

Shaxsiy gigiyena qoidalariga rioya qilish kasallik ðrofilaktikasining

asosiy shartlaridan hisoblanadi. Bu ayniqsa cho‘chqalarni ðar-

varishlashda o‘ta muhimdir. Suv va oziq-ovqat mahsulotlarini

ifloslanishdan saqlash zarur. Balantidiaz ko‘ðincha janubiy tuman-

larda uchrasa-da, sðoradik ravishda hamma joyda, ayniqsa cho‘ch-

qachilik xo‘jaliklarida ko‘ðroq uchraydi.

Nazorat savollari

1. Balantidiaz nima?

2. Balantidiylar odatda qayerlarda hayot kechiradi?

3. Bemorlarda balantidiylarni qanday usulda aniqlanadi?

4. Balantidiaz ðrofilaktikasi haqida gaðirib bering.

Xivchinlilar qo‘zg‘atadigan kasalliklar

Xivchinlilarning xarakterli belgilaridan biri ularda bir yoki bir

nechta xivchinlar mavjudligidir. Xivchinlilar tanasida xivchin asosida

maxsus organoid — kinetoðlast mavjud bo‘lib, u xivchin harakati

uchun energiya ishlab chiqaradi. Ayrim turlarida xivchinlarining

bittasi tana bo‘ylab va u bilan mayda ðarda orqali qo‘shiladi. Buning

natijasida to‘lqinsimon (undulatsiyalanuvchi) membrana hosil qiladi

va bu sodda organizmning oldinga harakatlanishini ta’minlaydi.

397

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

Bu sinfning ko‘ð sonli turlaridan odam uchun ðatogen ahami-

yatga ega bo‘lganlari — leyshmaniyalar va triðanosomalardir. Ular

odamga qon so‘ruvchi hasharotlar orqali yuqadi. Xivchinlilarning

boshqa vakillari — lyambliyalar ichakda hayot kechiradi, tri-

xomonadalarning har xil turlari — ichakda, og‘iz bo‘shlig‘i va

siydik-tanosil yo‘llarida yashaydi. Bu sodda organizmlar juda keng

tarqalgan.

Leyshmaniozlar (leishmanioses)

Leyshmaniozlar — ðrotozoy transmissiv kasalliklar guruhi

bo‘lib, ko‘ðincha ichki a’zolar (visseral leyshmanioz) yoki teri va

shilliq ðardalar (teri leyshmaniozi) zararlanishi bilan xarak-

terlanadi.

Etiologiyasi. Kasallik qo‘zg‘atuvchilari — leyshmaniyalar. Leish-

mania troðica antroðonoz (shahar tiðidagi) teri leyshmaniozini

qo‘zg‘atadi. Leishmania major — zoonoz (cho‘l, qishloq tiðidagi)

teri leyshmaniozini qo‘zg‘atadi. Leishmania braziliensis — teri va

shilliq qavatlar (Amerika tiðidagi) leyshmaniozni qo‘zg‘atadi.

Leishmania donovani  visseral yoki ichki leyshmanioz (Hindiston

kala-azari)ni qo‘zg‘atadi. Leishmania infantum — visseral (O‘rtayer

dengizi tiðidagi) leyshmaniozni qo‘zg‘atadi.

Leyshmaniyalar rivojlanish davrini ikki bosqichda o‘taydi:

xivchinsiz va xivchinli. Xivchinsiz shakli oval shaklida bo‘lib, uzunligi

2—6 mkm ga teng. Yadrosi sharsimon shaklda, hujayraning uchdan

bir qismini egallaydi. Yadroning yonida kinetoðlast bo‘lib, kalta

tayoqchani eslatadi. Romanovskiy usulida bo‘yaganda sitoðlazma

osmon rangida, yadro — qizg‘ish-binafsha rangda, kinetoðlast esa

yadroga nisbatan intensivroq rangda bo‘yaladi.

Ular umurtqali xo‘jayini (odam, itlar, kemiruvchilar) tanasida

uchraydi, makrofaglarda, ilik, taloq va jigar hujayralari ichida

ðarazitlik qiladi. Bitta zararlangan hujayrada bir necha o‘nlab

leyshmaniyalar aniqlanadi. Ular oddiy bo‘linish yo‘li bilan ko‘ða-

yadi.

Xivchinli shakli harakatchan bo‘lib, uning xivchini 10—20 mkm

gacha uzunlikka ega. Uzunasiga bo‘linib ko‘ðayadi. Umurtqasiz

xo‘jayini hisoblangan iskabtopar (tarqatuvchi) organizmida rivoj-

lanadi.

398

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Leyshmaniyalar oziq muhitlarda, rivojlanayotgan tovuq em-

brioni hamda to‘qimalar kulturasida o‘stiriladi.

Eðidemiologiyasi. Visseral leyshmaniozning infeksiya manbai va

rezervuari itlar va itsimon yovvoyi hayvonlar (shoqollar, tulkilar)dir.

Odam ham bundan mustasno emas. Òeri leyshmaniozida infeksiya

manbai bemor odam hamda itlar bo‘lishi mumkin. Qishloq tiðidagi

leyshmaniozda har xil kemiruvchilar (katta qumsichqonlar, qizil

dumli qumsichqonlar, yumronqoziq, ðlastinkasimon tishli kemi-

ruvchilar va hokazolar) infeksiya manbai hisoblanadi.

Leyshmanioz tarqatuvchilar ðhlebotomus turidagi har xil mayda

chivinlar hisoblanadi. Mayda chivinlar  bemor odam va kasal

hayvonlarni  chaqishi natijasida zararlanadi. Yutilgan ðarazitning

xivchinsiz shakllari birinchi sutkadayoq harakatchan xivchinli

shakllarga aylanib, ko‘ðaya boshlaydi va 6—8 kundan keyin chivin

halqumida to‘ðlana boshlaydi. Sog‘lom odamni chivin chaqqan vaqtda

unga infeksiya yuqadi.

Leyshmanioz mavsumiyligi tarqatuvchining biologiyasiga bog‘liq.

Kasallik may oyidan boshlab noyabr oyigacha bo‘lgan vaqtda ko‘ð

uchraydi (eng ko‘ði  avgust-sentabr oylariga to‘g‘ri keladi). Endemik

o‘choqqa yangi kelgan kishilar orasida kasallanish ayniqsa juda

yuqori bo‘ladi.

Patogenezi va ðatologik anatomiyasi. Infeksiyaning kirish

darvozasi teri hisoblanadi. Zararlangan chivin chaqqan joyda bir

necha kundan so‘ng (yoki haftadan) uncha katta bo‘lmagan ðaðula

yoki yara hosil bo‘ladi va bu yerda leyshmaniyalar rivojlanadi.

Visseral leyshmaniozda leyshmaniyalar gematogen yo‘l bilan

butun organizmga  tarqaladi va retikulo-endotelial sistema a’zolari

ilik, limfatik tugunlar, jigar va taloqda ushlanib qoladi. Bu a’zolarda

nekrotik va degenerativ jarayonlar rivojlanadi. Leyshmaniyalar

yig‘ilishi, qo‘shuvchi to‘qima o‘sishi va boshqa ðatologik jarayonlar

ta’sirida qon yaratuvchi to‘qimalar zararlanadi, bu esa anemiya va

leykoðeniyaga sabab bo‘ladi. Visseral leyshmaniozda ðatologo-

anatomik jihatdan taloq, ba’zan esa jigar kattalashadi va qat-

tiqlashadi.

Òeri leyshmaniozida asosiy o‘zgarishlar infeksiya kirgan joyda

kuzatiladi. U yerda sðetsifik granulema — leyshmanioma ðaydo

bo‘ladi. 3—6 oydan keyin granulemada nekrotik jarayonlar rivoj-

lanishi tufayli yara hosil bo‘ladi va keyinchalik u chandiqlanadi.

Ayrim ðaytlarda leyshmaniyalar qon oqimi bilan regionar limfatik

399

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

tugunlargacha yetib boradi va ularning o‘zgarishiga sabab bo‘ladi.

Qo‘zg‘atuvchi kirgan joyda hosil bo‘lgan infiltrat tuzilishi bo‘yicha

sil granulemasini eslatadi.

Klinikasi. Odamda leyshmaniozning quyidagi klinik shakllari

farqlanadi: 1) visseral leyshmanioz (kala-azar); 2) teri leysh-

maniozi (Borovskiy kasalligi) ðendin yarasi, sharq yarasi; 3)

Amerika teri va shilliq ðardalar leyshmaniozi (esðundiya).

Visseral leyshmanioz uzoq davom etadigan isitma, jigar va taloq

kattalashishi, kuchli leykoðeniya, kuchayib boruvchi anemiya bilan

xarakterlanadi. Òeri va teri-shilliq ðardalar leyshmaniozida terida uzoq

vaqtlargacha tuzalmaydigan yaralar hosil bo‘ladi.

Visseral leyshmanioz. Yashirin davri 3 haftadan 1 yilgacha

(ba’zan 2—3 yil) davom etadi. Kasallik asta-sekin boshlanib,

holsizlik, ishtaha ðasayishi va taloqning ozroq kattalashishi kuza-

tiladi. So‘ngra tana harorati 39—40°C gacha ko‘tariladi. Isitma egri

chizig‘i odatda to‘lqinsimon xarakterda bo‘ladi. Bir sutka davomida

tana harorati 2—3 marta yuqori ko‘rsatkichlargacha ko‘tariladi. U

kuchli ter ajralishi bilan tushadi. Yuqori harorat vaqti-vaqti bilan

subfebril harorat bilan almashib turadi. Visseral leyshmaniozning

doimiy belgilari jigar va taloq kattalashishidir. Òaloq qorinning

uchdan ikki qismini egallashi mukin. Jigar taloqqa nisbatan kamroq

kattalashadi. Payðaslaganda ikkita a’zo ham qattiqlashgan va odatda

og‘riqsiz bo‘ladi. Limfatik tugunlar ham kattalashgan holda aniq-

lanadi, og‘riq sezilmaydi. Isitma to‘lqinlari va remissiya davrlari bir

necha kundan bir necha oygacha davom etadi.

Bemor ko‘zdan kechirilganda teri qoðlamlarining anemiya sababli

oqargani ko‘rinadi. Visseral leyshmaniozning ayrim ko‘rinishlarida

buyrak usti bezlari zararlanishi tufayli teri to‘q tus oladi. Gemorragik

sindromda ðetexial toshmalar toshadi. Bemor ahvoli og‘irlasha

boradi, u oriqlab ketib, anemiya va leykoðeniya kuchayadi. Kuchli

rivojlangan leykoðeniyada halqum va og‘iz bo‘shlig‘ida yarali-nekrotik

o‘zgarishlar kuzatiladi.

Òeri leyshmaniozi. Òeri leyshmaniozining ikki turi farq qilinadi;

1) erta yara hosil bo‘ladigan (qishloq tiðidagi leyshmanioz), qisqa

yashirin davr bilan xarakterlanadi va 2) kech yara hosil bo‘ladigan

(shahar tiðidagi leyshmanioz), yashirin davr uzoqroq davom etadi.

Òeri leyshmaniozining zoonoz tiði (qishloq tiði, ðendin yarasi,

o‘tkir nekrozlanadigan teri leyshmaniozi) qisqa yashirin davr bilan

400

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

xarakterlanadi, u bir necha kundan 3 haftagacha davom etadi.

Qo‘zg‘atuvchi kirgan joyda konussimon bo‘rtma hosil bo‘ladi, uning

diametri 2—4 mm bo‘lib, u tez o‘sadi va bir necha kundan so‘ng 1—

1,5 sm gacha kattalashadi.

Bo‘rtma markazida nekroz rivojlanadi va nekrozga uchragan

to‘qimalarning ko‘chib tushishi natijasida 2—4 mm gacha bo‘lgan

yara hosil bo‘ladi. Uning atrofida katta infiltrat va shish ðaydo bo‘ladi.

Infiltrat nekrozga uchrashi tufayli yara tez kattalasha boradi. Ayrim

vaqtlarda juda katta, ya’ni 5 sm va undan ham katta diametrdagi

yaralar toshadi. Ular ko‘ð toshganda (leyshmaniozning bu tiðida bir

necha o‘nlab va yuzlab yaralar toshishi mumkin), ularning o‘lchami

odatda kichkina bo‘ladi. Yaralar atrofi notekis bo‘lib, tubi nekrotik

massa bilan yoðilganligi va seroz-yiringli ajralmalar aniqlanadi. 3-oyga

kelib, yaralar tubi tozalanadi, granulatsiya o‘sib va u ðaðillomani

eslatadi. Ortiqcha granulatsiyalar ko‘chib tushganidan keyin xarak-

terli g‘adir-budur yuza qoladi va uning markazida eðitelizatsiya

orolchalari ðaydo bo‘ladi. Jarayon 5 oydan so‘ng tugaydi. Ba’zi

vaqtlarda limfangit va limfadenitlar rivojlanadi.

Òeri leyshmaniozining antroðonoz tiði (shahar tiðidagi kech yara

hosil bo‘ladigan turi, ashxabadka). Yashirin davri 3—8 oy davom

etadi. Qo‘zg‘atuvchi kirgan joyda avvaliga 2—3 mm kattalikda bo‘rtma

yuzaga keladi. U asta-sekin kattalasha borib, uning ustidagi teri

qo‘ng‘ir-qizil tusga kiradi va 3—6 oydan keyin esa tangasimon ðo‘st

bilan qoðlanadi. U olib tashlanganda yara hosil bo‘ladi. Yara aylana

shaklda bo‘lib, tubi silliq yoki g‘adir-budur ko‘rinadi va yiringli ðarda

bilan qoðlangan bo‘ladi. Yara atrofida infiltrat hosil bo‘ladi, uning

ðarchalanishi natijasida yara kattalasha boradi. Yara qirralari notekis;

ajralmalar kam miqdorli bo‘ladi. Yara chandiqlana boshlaydi, bu

jarayon odatda kasallik boshlanganidan 1 yil keyin tugaydi, ba’zan

1,5—2 yilgacha cho‘zilishi mumkin. Yara o‘rnida chandiq qoladi, u

avval och qizil, so‘ngra oq rangda ko‘rinadi va atrofiyaga uchraydi.

Yaralar soni 1—3 ta (10 tagacha), ular odatda chivinlar chaqa

oladigan terining ochiq joylariga (yuz, qo‘l) toshadi. Ba’zida katta

zonalarni zararlaydigan diffuz-infiltratsiyalanuvchi leyshmanio-

malar (ko‘ðincha kaftda, ðanjalarda) aniqlanib, ular yaralarga

aylanmaydi va chandiqlanmaydi.

Òashxisi. Visseral leyshmaniozni aniqlashda eðidemiologik

ma’lumotlar (oxirgi 1—2 yil ichida endemik joylarda bo‘lganligi),

401

MAXSUS QISM. VI. Parazitar kasalliklar

xarakterli klinik belgilar (kundan-kunga holsizlanish, anemiya,

jigar va taloqning kattalashishi, isitma) ahamiyatga ega. Qonda

anemiya, leykoðeniya, trombositoðiya, ECHÒ ning kuchli oshishi

kuzatiladi. Leyshmaniyalarning ilik va limfatik tugunlar ðunktatida

toðilishi tashxisning tasdig‘i hisoblanadi. Agar leyshmaniyalar

toðilmasa, qo‘shimcha usullar sifatida serologik reaksiyalardan

foydalaniladi. Serologik reaksiyalardan KBR va leyshmaniyalar

kulturalaridan olingan antigen bilan qo‘yiladigan lateks-aggluti-

natsiya reaksiyasi qo‘llanadi. Hozirgi vaqtda juda sezgir usullardan biri

leyshmaniyalar kulturasidan  olingan antigen bilan qo‘yiladigan

immunofluoressensiya reaksiyasi hisoblanadi. Leyshmanozning teri

shakliga tashxis qo‘yishda xarakterli klinik belgilar katta ahamiyatga

ega va infiltrat yoki bo‘rtmadan olingan materialda qo‘zg‘atuvchilarni

aniqlash tashxisning tasdig‘i hisoblanadi.

Davolash. Visseral leyshmaniozni davolashda surmaning har xil

ðreðaratlaridan faqat solyusurmin ishlatiladi. Preðarat sutkasiga 0,1—

0,15 g dan 1 kg tana vazni hisobida bemor yoshi va ahvoliga qarab

tayinlanadi (4-jadval).

4-jadval

Leyshmaniozda solyusurmin bilan davolash sxemasi

(N. A. Mirzoyan bo‘yicha)

i

l

o

v

h

a

a

v

i

h

s

o

y

g

n

i

n

r

o

m

e

B

g

k

/

g

,

i

r

o

d

q

i

m

t

a

r

a

p

e

r

P

a

h

c

a

t

r

‘

O

h

s

a

l

o

v

a

d

i

t

a

d

d

u

m

)

a

d

r

a

l

n

u

k

(

i

h

c

n

i

r

i

B

a

t

r

a

m

h

s

i

r

o

b

u

y

i

h

c

n

i

k

k

I

a

t

r

a

m

h

s

i

r

o

b

u

y

a

v

i

h

c

n

i

h

c

U

g

n

i

n

h

s

a

l

o

v

a

d

a

h

c

a

g

i

r

i

x

o

i

g

n

i

y

e

k

r

a

l

h

s

i

r

o

b

u

y

k

i

f

o

r

t

s

i

D

z

i

s

r

a

l

z

i

s

h

s

i

r

a

g

z

‘

o

a

h

c

a

g

h

s

o

y

7

r

a

l

a

l

o

b

n

a

g

l

‘

o

b

a

v

r

a

l

h

s

i

r

a

g

z

‘

o

k

i

f

o

r

t

s

i

D

a

q

h

s

o

b

i

r

a

l

k

i

l

l

a

s

a

k

a

h

c

a

g

h

s

o

y

7

n

a

g

n

a

l

q

i

n

a

r

a

l

a

l

o

b

n

a

g

l

‘

o

b

r

a

l

a

l

o

b

i

g

a

d

h

s

o

y

4

1

—

7

a

t

t

a

k

n

a

d

h

s

o

y

4

1

r

a

l

r

o

m

e

b

5

0

,

0

4

0

,

0

4

0

,

0

4

0

,

0

1

,

0

8

0

,

0

7

0

,

0

7

0

,

0

5

1

,

0

2

1

,

0

2

1

,

0

1

,

0

2

1

—

0

1

5

1

—

4

1

4

1

—

2

1

6

1

—

4

1

26 – Yuqumli kasalliklar

402

Yuqumli kasalliklar, eðidemiologiya va  ðarazitologiya

Sulyusurminning sutkalik miqdorini bolalarga bir marta, katta-

larga esa 2 marta — ertalab va kechqurun yuboriladi. Davolash

jarayonida inyeksiyalar har kuni tanaffussiz qilinishi zarur.

Solyusurmin mushak orasiga yoki venaga yuboriladi.

Ikkilamchi mikroflorani yo‘qotish uchun antibiotiklar (amðit-

sillin, oksasiillin, tetrasiklin) tayinlanadi. Qon yaratilishini susay-

tiradigan ðreðaratlar (levomitsetin, sulfanilamidlar) imkon boricha

qo‘llanmaydi. Vitaminlar va antianemik ðreðaratlar tayinlanadi.

Ulardan glukantim — metilglukamin antimoniat kattalarga

sutkasiga 12—20 ml dan mushak orasiga 14 kun davomida, ðen-

tostam — surma glukonatning natriyli tuzi mushak orasi yoki venaga

kuniga 6 ml dan jami 6—10 inyeksiya, solyustibozan — surma

glukonat mushak orasi yoki venaga 1-kun 6 ml, keyingi kunlar —

12 ml dan jami 120 ml gacha tayinlanadi.

Organizmning immunobiologik kuchini oshirish uchun umum-

quvvat bo‘luvchi, ya’ni to‘la qimmatli, yuqori kaloriyali ovqatlar,

qon o‘rnini bosuvchi suyuqliklar va vitaminlar tayinlanadi.

 Profilaktikasi va o‘choqda o‘tkaziladigan tadbirlar. Kasallik

ðrofilaktikasi infeksiya o‘choqlarida kasal itlar va infeksiya tarqa-

tuvchilari hisoblangan chivinlarni o‘ldirishga qaratilgan. Zoonoz

tiðdagi teri leyshmanozi ðrofilaktikasida infeksiya manbai bo‘lmish

kemiruvchilar yo‘qotiladi. Òurar joylar va ishlab chiqarish joylarida

har xil chiqindilarni yo‘qotish va 10% li xlorli ohak eritmasi bilan

dezinfeksiya qilish zarur. Chunki bunday dezinfeksiya chivinlar

lichinkasini o‘ldiradi.

Odamlarni iskabtoparlardan himoya qilish uchun turar joy va

ishlab chiqarish binolari derazalariga to‘r pardalar tutiladi. Òananing

ochiq joylarini hasharotlardan himoya qilish uchun maxsus  suyuq-

liklar bilan artish mumkin.

Keyingi vaqtlarda leyshmaniyalarning tirik kulturalari bilan