O o ’ ’ z z b b e e

Tabiiy-iqlim risklari tabiiy ofat va halokatlar — zilzila, suv toshqini, bo‘ron, 
yong‘in, epidemiya; odamlarning noo‘rin faoliyati natijasida ekologik muvozanatning 
buzilishi va boshqalarga bog‘liq. 
Mamlakat riski, halqaro bank amaliyotida va bank tashkilotlari, qo‘shma banklar 
faoliyatida pul oqimi, kredit va hisob operatsiyalari sohasida bo‘lgan risklar bilan 

---

14
bevosita bog‘liq. Bu risklarning bo‘lishi va ularning darajasi esa importyor yoki 
eksportyor davlatlar yoki kontragent mamlakatlardagi siyosiy-iqtisodiy barqarorlikka 
bog‘liq. Har bir mamlakatdagi iqtisodiy va siyosiy barqarorlikka asoslanib, shu 
mamlakatdagi risk darajasini baholay olish chet el kapitali ishtirokida tashkil topgan 
qo‘shma banklar va bosh litsenziyaga ega bo‘lgan bank tashkilotlari uchun dolzarbdir. 
Bank amaliyotida uning rahbariyati chet el kontragentlarining moliyaviy barqarorligiga 
noto‘g‘ri baho berish natijasida ancha xatolarga yo‘l qo‘yadilar. SHuning uchun biror 
davlat bilan uzviy iqtisodiy aloqani o‘rnatishda, ayniqsa kredit va hisob-kitoblar bilan 
bog‘liq munosabatlarni olib borishda, undagi iqtisodiy-siyosiy barqarorlikni tahlil qilib 
risk darajasini aniqlash lozim. 
Mamlakat riskini baholashda asosiy ko‘rsatkichlar sifatida quyidagi ko‘rsatkichlarni 
tahlil qilish lozim: 
— iqtisodiyotning samaradorligi (bunda davlat bo‘yicha yalpi milliy 
mahsulotning o‘rtacha yillik o‘sishi hisoblanadi); 
— siyosiy risk darajasi; 
— jahon banki ma’lumotlariga asosan olingan kreditlar miqdori, ular bo‘yicha 
qarzdorlik darajasi, kreditni qaytib to‘lash jarayonining amalga oshirilish sifati, eksport 
hajmi, tashqi qarzlar, tashqi savdo oboroti va boshqalar; 
— bank kreditlarini olish imkoniyati;
— qisqa muddatli kreditlash imkoniyati; 
— uzoq muddatli kreditlash imkoniyati; 
— fors-mojor holatlarining yuzaga kelishi; 
— mamlakatning kreditga layoqatlilik darajasi; tashqi qarzlar bo‘yicha to‘lanmagan 
majburiyatlar va boshqalar. 
Riskning asosiy turlari bir-biri bilan bog‘liq va amaliyotda ularni ajratish ko‘pincha 
murakkabdir. O‘z navbatida siyosiy va iqtisodiy risk ham ichki, ham tashqi bo‘lishi 

---

15
mumkin. Alohida olingan bank faoliyatiga sezilarli ta’sir qiluvchi risklar ichki risklardir. 
Banklar ichki risklariga bankning o‘z faoliyati, uning mijoz (qarzdor)lari yoki uning 
muayyan kontragentlari bilan bo‘lgan faoliyatiga bog‘liq risklar kiradi. Bankning o‘z 
rahbariyatining tadbirkorlik faolligi, optimal marketing strategiyasi siyosati va taktikasini 
tanlash hamda boshqa omillar ichki risk darajasiga ta’sir ko‘rsatadi. 
Ichki risklar bank operatsiyalarining xususiyati, bank mijozlarining tarkibi va tijorat 
banklarining turlari bo‘yicha guruhlarga bo‘linadi. 
Bank operatsiyalari xususiyatiga ko‘ra risklar: 
— balans operatsiyalari riski; 
— balansdan tashqari operatsiyalar riski; 
— moliyaviy xizmatlarni amalga oshirish bilan bog‘liq risklarga bo‘linadi. 
O‘z navbatida balans operatsiyalari risklari bankning aktiv operatsiyalari riski, 
bankning passiv operatsiyalari riski, aktivlar va passivlarni boshqarish sifati bilan bog‘liq 
riskga bo‘linadi.