O o ’ ’ z z b b e e

2. Iqtisodiyotning turli bo‘g‘inlarida risklar. 
Bozor iqtisodiyoti sharoitida risk bu - tadbirkorlikning eng asosiy elementlaridan biri 
xisoblanadi. Riskning o‘ziga xos xususiyatlari bu – noaniqlik, kutilmagan xolat, 
ishonchsizlik va tahmin. Siyosiy va iktisodiy nobarqarorlik sharoitida risk darajasi 
oshadi.
Riskning ikkita funksiyasibor: rag‘batlantiruvchi va himoyalovchi.
Riskning rag‘batlanturuvchi funksiyasining ikkita jihati bor, ya’ni konstruktiv va 
destruktiv. Konstruktiv jihati shunday bir xolatda yuzaga keladiki, bunda risk iqtisodiy 
qarorlarni xal qilishda katalizator rolini o‘ynaydi, ayniqsa innovatsion, investitsion 
qarorlarni qabul qilishda. Destruktiv ko‘rinishi esa asoslanmagan risk bilan qabul 
qilingan va amalga oshirilgan qarorlar natijasida yuzaga keladi.
Riskning himoyalovchi funksiyasi ham ikki jihatga ega: tarixiy-genetik va ijtimoiy-
huquqiy. Tarixiy-genetik jihati shundan iboratki, insonlar doimo stixiyali tarzda 
kutilmagan noxush vokealardan o‘zlarini asrash shakllari va vositalarini izlaydilar. 
Amaliyotda bu sug‘urtalangan rezerv fondlarini tashkil etish, tadbirkorlik risklarini 
sug‘urtalash kabi ko‘rinishlarda namoyon bo‘ladi. Ijtimoiy-huquqiy jixati esa, xo‘jalik, 
mexnat, jinoiy qonun hujjatlari to‘plamida risk kategoriyalarini joriy qilishda namoyon 
bo‘ladi.
Bulardan tashqari riskning yana quyidagi xususiyatlari mavjud bo‘lib, ular qarama-
qarshilik, alternativlilik va noaniqliklardir.

---

5
Qarama-qarshiliklar quyidagilarda namoyon bo‘ladilar: risk bir tomonlama muhim 
iqtisodiy, siyosiy va ma’naviy-ahloqiy natijalarga olib keladi, ya’ni ijtimoiy, texnik 
rivojlanishni tezlashtiradi, jamiyatning fikr va ma’naviy muhitiga ijobiy ta’sir qiladi. 
Ikkinchi tomonlama esa, aksincha ta’sir qilishi mumkin, ya’ni risk ijtimoiy-iqtisodiy va 
ma’naviy rivojlanishga to‘sqinlik qilishi mumkin. 
Alternativlilik, bu bir yoki bir qancha ko‘rinishdagi qarorlarni tezlik bilan tanlashda 
namoyon bo‘ladi. Tanlash lozim bo‘lmagan joyda riskli jarayonlar ham vujudga 
kelmaydi va risk bo‘lmaydi.
Noaniqlilik, bu albatta noaniq, ya’ni kutilmagan xolatlar bilan bog‘liq. Uning yuzaga 
kelish va tus olish shakli noaniq bo‘lib qolaveradi. A.Marshal, Dj.fon Neyman,