O o ’ ’ z z b b e e

Fiskal-monetar risk ham ob’ektiv va sub’ektiv omillar ta’sirida bo‘lib, u davlatning 
fiskal-monetar siyosatini o‘tkazishda namoyon bo‘ladi. Davlatning fiskal va monetar 
siyosati iqtisodiyotning makroiqtisodiy barqarorlashtirishga erishishning muhim vositasi 
hisoblanadi. Fiskal-monetar risklar davlatning daromadlar va xarajatlar sohasidagi 
antitsiklik chora-tadbirlar yordamida tarmoq va firmalarning ish bilan faollik sohasini 
aniqlashni talab qiladi. Fiskal risklarning tarkibiy qismi bo‘lib, moliyaviy-byudjet 
siyosati hisoblanadi.
Yuqorida ta’kidlab o‘tilganidek, iqtisodiyotning tabaqalik darajasidagi risklarning 
asosiy qismi banklar faoliyatiga o‘z ta’sirini o‘tkazadi. Bu risklar bankning turi va 
xususiyatiga, uning faoliyati, xarakteri, hamda uning mijozlari tarkibiga bog‘liq bo‘ladi. 
Ihtisoslashgan, tarmoqlashgan va universal tijorat banklarining har birida riskning 
hamma turlari mavjud bo‘ladi, lekin ularning paydo bo‘lish extimoli va xususiyati bank 
muassasasining turiga bog‘liqdir. Halqaro bank amaliyotida universal tijorat banklarining 
faoliyati turlicha bo‘lib, ular iqtisodiyot bilan bog‘liq hamma xizmat turlari bilan 
shug‘ullanadilar. Ixtisoslashtirilgan tijorat banklari asosan o‘z faoliyatlarini aniq bir 
soxaga xizmat ko‘rsatishga, ya’ni aniq bir ob’ektga yo‘naltirilgan faoliyatga qaratgan 
bo‘ladi. SHu jihatdan iqtisodiyotning shu sohasida mavjud risklar ixtisoslashgan banklar 
faoliyatiga ta’sir qilishi mumkin. Misol uchun, faoliyati bo‘yicha innovatsion, 
investitsiyaviy, ssuda, jamg‘arma, ipoteka, depozit, kliring, ma’lum bir mijozlar turiga 
xizmat ko‘rsatishga ixtisoslashgan, tarmoq bo‘yicha yoki funksional belgisi bo‘yicha 
faoliyat olib boruvchi banklar keng qamrovli faoliyat ko‘rsatib turli xil iqtisodiy risklarga 
duchor bo‘lishlari mumkin.

---

24
Undan tashqari halqaro bank amaliyoti shuni ko‘rsatadiki, ixtisoslashtirilgan tijorat 
banklarining faoliyati iqtisodiyotning rivojlanishiga, bozorga yo‘naltirilgan bo‘lib, ular 
hududiy, hududlararo va transmilliy bo‘lishi va hududlar, mintaqalarda yuzaga keluvchi 
ob’ektiv va sub’ektiv risklar ular faoliyatiga ta’sir qilishi mumkin. 
Ichki risklarning har xil turlari va darajalari bilan tijorat banklarining to‘qnashishi 
asosan ular faoliyatining xususiyatiga bog‘liq bo‘ladi. 
Iqtisodiyotning ishlab chiqarish va iste’mol jarayonlarining sub’ektlari xisoblangan 
korxonalar, xorijiy investorlar, davlat, yakka xujaliklar va ular bilan bog‘liq ashyoviy 
(tovar) va monetar (pul) oqimi tebratadi. Xujalik oborotining g‘ildiragi bu – pul 
mablag‘lari bo‘lib, ular banklar va boshqa moliyaviy muassasalar orqali oqib o‘tadi. 
SHuning uchun iqtisodiyotning qaysidir bir sohasi yoki kanalida mavjud risklar banklar 
faoliyatiga ham ta’sir ko‘rsatishi mumkin.
Iqtisodiyotda nafaqat pul oqimida, balki barcha jarayonlarda riskning yuzaga kelishi 
uni yuzaga keltiruvchi manbalarga bog‘liq bo‘ladi. Aniqrok qilib aytadigan bo‘lsak, risk 
bu faoliyat ko‘rsatuvchi sub’ektlar amaliyotida yuzaga kelib iqtisodiy kategoriya sifatida 
ijtimoiy-iqtisodiy jarayonlarda aniq va echimi bo‘lmagan holatning son va sifat jihatdan 
bog‘liq bo‘lgan vokeliqni anglatadi.