Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги низомий номидаги тошкент давлат педагогика

 
МАКТАБГАЧА ЁШДАГИ ДИЗАРТИРИК БОЛАЛАР ЛУҒАТ 
БОЙЛИГИНИ РИВОЖЛАНТИРИШ БЎЙИЧА ОЛИБ БОРИЛАДИГАН 
КОРРЕКЦИОН ПЕДАГОГИК ИШ 
 
М.У. Хамидова ТДПУ ўқитувчиси,  
Ф. Умрзокова ТДПУ талабаси
 
Маълумки, боланиннг нутқий ва индивидуал хусусяитларини ҳисобга 
олган холда махсус ташкиллантирилган коррекцион логопедик иш муҳим 
аҳамиятга эгадир. 
Таълимнинг дастлабки ойида индивидуал шакладаги иш олиб борилиши ва 
бунда машғулот давомийлиги 10-15 минутни ташкил этилиши ижобий 
натижаларни бериши мумкин. 
Боланинг логопед нутқини тинглашга ва логопедни мурожатини, 
илтимосини 
вербал 
ва 
новербал 
топшириқларга 
тегишли 
бўлган 
инструкцияларни бажара олишга фаолликлари ошганда 4-5 боладан ташкил 
топган гуруҳ тузиш мумкин бўлади ва бунда логопедик машғулотлар франтал 
тарзда олиб борилади. 
Болалар қизиқиш ва фаолликларни оширишда машғулотлар ўйин тарзида 
тузилиши керак. Коррекцион ишларда боланинг тасаввур ва қизиқишлари 
ривожлантириб борилади. Бунинг учун турли ҳил қизиқишлари вазият 
шаклларини қўллаш керак бўлади. Бу эса боланинг нутқий фаолиятини янада 
активаллаштиришга ѐрдам беради. Рағбатлантириш сифатида қуйидагиларни 
киритиши мумкин: расмлар, байроқчалар, юлдузчалар, турли хил рамзлар, 
суратлар, логопеднинг расмий баҳолаши, болалар қарсаги, оғзаки мақтов, 
қўғирчоқли персонажнинг қўл орқали табриги ва ҳоказолар. 
Нутқнинг лексик-грамматик томонларини шакллантириш ва боғланган 
нутқни ривожлантиришга қаратилган машғулотларда логопед қуйидагиларга 
амал қилиши керак: 
-машғулот мавзувси ва мақсадини аниқлаш; 
-болалар актив нутқида ўзлаштириш лозим бўлган луғати, сўз бойлигини 
аниқлаш; 
-болаларнинг нутқий ва психологик имкониятларига индивидуал 
ѐндашиши ва коррекцион таълим босқичларида машғулотлар мавзу ва 
мақсадларини лексик ва грамматик материалларни ҳисобга олган ҳолда танлаш; 
-ҳар босқич мақсадларини тўғри йўлга қўйиши ва машғулотнинг асосий 
босқичларини қўйилган мақсадга мазмунан мослашиши; 
-нутқий ва нутқий тафаккур топшириқларни секин-аста мураккаблаштириб 
борилишини таъминлаш; 
-машғулотда ўзининг ҳамда ўртоқларининг фаолиятини назорат қилиш 
учун мусобақа элементлари мужассамлашган турли ўйинлар ва дидактик 
машқларни киритиш; 

---

210 
-дастур материалини танлашда мактабгача ѐшдаги бола ривожланишининг 
ўзига хос хусусиятлари, тафаккур, фикрлаш қобилиятининг эҳтиѐжларини 
ҳисобга олиш; 
-атроф-олам ҳақидаги билимларни фаол ўзлаштирилиши мақсадида 
керакли усулларни танлаш ва индивидуал ѐндошиш; 
-ўзлаштирилган нутқий материаллари қайта-қайта такрорланишини 
машғулотларга киритиш. 
Логопедик машғулотлар сўз, жумла ва боғланган нутқни ривожлантириш 
асосида тузилган коррекцион иш тизими бўйича олиб борилади. 
Фронтал машғулотларга қуйидагиларни киритиш мумкин: 
А) нутқнинг лексик-грамматик компонентларини ривожлантириш; 
Б) диогогик ва монологик нутқни ривожлантириш; 
В) нутқнинг равон, аниқлигини таъминлашда товушлар талаффузини 
ривожлантириш; 
Г) савод элементларини ўрганиш 
Машғулотларни ташкил этишга алоҳида эътибор қаратиш лозим бўлади. 
Ўқув йили бошлариданоқ болаларда ташкилий кўникмалар тарбиялаш лозимки, 
улар жамоавий нутқий машғулот пайтида эркин жойлашиш (доира, ярим доира 
шаклида, логопед ѐнида) имконини бериш лозим, токи улар ўрганилаѐтган 
предметларни кўриши, бир-бирига логопедга қараши қулай бўлсин, бу билан 
ўзгалар нутқини идрок этиш тўлиқлиги таъминланади. Бу ўз навбатида, 
таълимда катта самарадорликка эришишда кўмаклашади. Бунга кичик гуруҳ 
ѐки болага қаратилган саволларни тинглашнинг аниқ ва мантиқий тизими, 
болаларни қизиқтира оладиган машғулот мавзусини моҳирона танлай билиш, 
ранг-баранг қўлланмалар, шунингдек машғулот учун аввалдан ота-оналар 
ѐрдамида материални танлаш ҳам кўмаклашади. Логопед болаларнинг умумий 
қизиқишларини 
мўлжаллаши 
керакки, 
бу 
уларнинг 
фикрларини 
фаоллаштириши имконини беради. Машғулот структурасини белгилашда
эмоционал моментларни шундай тизимлаш керакки, энг қизиқ иш 
фрогментлари толиқиш кучаядиган пайтларга тўғри келсин. 
Иш жараѐнида, табиийки, болада қийинчилик ва нотўғри жавоблар юзага 
келади. Бу ҳолда логопед болада салбий реакция уйғотадиган эътирозлар 
билдирмаслиги лозим. Хатони тўғирлашнинг турли вариантлари мавжуд: 
А) машғулот давомида бола жавобини тўғирлаш; 
Б) барча болалар диққатини берилган жавобга тортиш, унинг тўғри ѐки 
хато эканлигини аниқлаш; 
В) болалардан бирига хатони тўғирлашни таклиф этиш; 
Г) тўғри жавобни хор бўлиб такрорлаш, қийин хато қилган бола билан якка 
такрорлаш. 
Бунда болаларнинг хатолар устида ишлаши онгли характер касб этиши ва 
жамоавий тахлил шаклида бўлиши лозим.