Молия бозори kitob

Г) ИНВЕСТИЦИЯ АКТИВЛАРИНИ ИШОНЧЛИ БОШҚАРУВЧИНИНГ 
ФАОЛИЯТИ 
Юридик шахснинг — ишончли бошқарувчининг унга эгалик қилиш учун топширилган ва 
бошқа шахсга тегишли бўлган:
қимматли қоғозларни, шу жумладан инвестиция активларини бошқариш жараёнида 
олинадиган қимматли қоғозларни;
қимматли қоғозларга инвестиция қилиш учун мўлжалланган ва инвестиция активларини 
бошқариш жараёнида олинадиган пул маблағларини шу шахснинг ёки у кўрсатган шахснинг 
манфаатларини кўзлаб, ўз номидан ишончли бошқарувни белгиланган муддат мобайнида 
амалга ошириши инвестиция активларини бошқариш бўйича фаолиятдир.
Д) ДЕПОЗИТАРИЙ ФАОЛИЯТИ 
Қимматли қоғозларни сақлаш, уларга бўлган ҳуқуқларни ҳисобга олиш ва тасдиқлаш 
бўйича хизматлар кўрсатувчи юридик шахс депозитарийдир.
Ўзбекистон Республикаси ҳудудидаги депозитарийлар тизими Қимматли қоғозлар 
марказий депозитарийсини ва Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсида вакиллик 
ҳисобварақларини очган депозитарийларни ўз ичига олади.
Депозитарийлар тизимида қимматли қоғозлар ҳаракати қонун ҳужжатларида белгиланган 
тартибда тасдиқланадиган депозитар операциялар стандартларига мувофиқ амалга оширилади.
Депозитарийлар:
манфаатдор шахсларнинг қимматли қоғозларни депозитарийда сақлаш ва ҳисобга олиш 
қоидалари билан танишиб чиқишлари имкониятини таъминлаши;
сақлаш учун қабул қилиб олинган қимматли қоғозларнинг бут сақланишини таъминлаши;
ҳар бир депонентга тегишли қимматли қоғозларнинг сони ва номинал қийматини ҳисобга 
олиб бориши;
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

77 
қимматли қоғозларга мажбуриятлар юклатилганлиги, шунингдек уларнинг тугатилганлиги 
фактлари ҳисобини юритиши;
депо ҳисобварақлари ҳолатига ўзгартишлар киритишга асос бўлувчи бирламчи 
ҳужжатларни ва депозитар операциялар бўйича ҳужжатларни ўз архивида сақлаши;
депо ҳисобварақлари бўйича операцияларни депонентларнинг ёки улар ваколат берган 
шахсларнинг ёзма топшириқлари асосида амалга ошириши, қонун ҳужжатларида назарда 
тутилган ҳоллар бундан мустасно;
депонентнинг қимматли қоғозларга бўлган мулк ҳуқуқи ва бошқа ашёвий ҳуқуқларини 
депо ҳисобварағидан тегишли кўчирма бериш орқали тасдиқлаши;
депо ҳисобварақлари бўйича эмиссиявий қимматли қоғозларнинг мавжудлиги ва ҳаракати, 
уларнинг ҳолати тўғрисидаги ахборотнинг махфийлигини таъминлаши, қонун ҳужжатларида 
назарда тутилган ҳоллар бундан мустасно; 
қонун ҳужжатларида белгиланган тартибда депо ҳисобварағи бўйича операцияларни 
қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш бўйича ваколатли давлат органи, монополияга 
қарши давлат органи, шунингдек суднинг, суриштирув ва тергов органларининг қарорлари 
асосида тугатиши;
ўз фаолиятига тааллуқли маълумотларни қимматли қоғозлар бозорини тартибга солиш 
бўйича ваколатли давлат органининг, давлат солиқ хизмати органининг, монополияга қарши 
давлат органининг, шунингдек суднинг, суриштирув ва тергов органларининг талабларига 
биноан қонун ҳужжатларида белгиланган доирада ва тартибда тақдим этиши;
ўзи етказган зарарларнинг ўрнини суғурта қилиш, махсус фондлар ташкил этиш орқали ёки 
қонун ҳужжатларига мувофиқ бошқа усул билан қоплаш имкониятини назарда тутиши шарт.
Қимматли қоғозларни номинал сақловчи вазифасини бажараётганда депозитарий ушбу 
модданинг тўртинчи қисмида назарда тутилган мажбуриятлар билан бир қаторда:
Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсининг талабига биноан қимматли қоғозлар 
эгаларининг реестрини шакллантириш учун қимматли қоғозларнинг эгалари тўғрисидаги зарур 
маълумотларни тақдим этиши;
ўзида ҳисобга олиб бориладиган қимматли қоғозлар ва улар эмитентларининг 
реквизитларига Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсидан олинган маълумотлар асосида 
ўзгартишлар киритиши шарт.
Қонун ҳужжатларига мувофиқ депозитарийларнинг зиммасида бошқа мажбуриятлар ҳам 
бўлиши мумкин.
Депозитарийлар қуйидагиларга ҳақли эмас:
ўзига сақлаш учун топширилган қимматли қоғозлардан фойдаланишга;
ўзи эмиссия қилган қимматли қоғозларга бўлган ҳуқуқлар ҳисобини юритишга;
ўз номидан ва ўз ҳисобидан қимматли қоғозларга доир битимлар тузишга, бундан ўзи 
эмиссия қилган қимматли қоғозларга доир битимлар мустасно.
Агар қонун ҳужжатларида бошқача қоида назарда тутилмаган бўлса, Қимматли қоғозлар 
марказий депозитарийси, ушбу модданинг еттинчи қисмида кўрсатилган ҳоллардан ташқари, 
шунингдек қуйидагиларга ҳақли эмас:
бошқа юридик ва жисмоний шахсларга молиявий ёрдам кўрсатиш;
бошқа юридик шахсларнинг устав фондида иштирок этиш.
Депозитарий сифатида фаолиятни тугатиш ёки депозитарийни тугатиш тўғрисида қарор 
қабул қилинган тақдирда, оммавий ахборот воситаларида ўн кунлик муддат ичида тегишли 
ахборот эълон қилинади. Ўз фаолиятини тугатаётган ёки тугатилаётган депозитарийда 
сақланаётган қимматли қоғозлар ва ҳисобга олиш регистрлари депонентнинг қарорига биноан 
бир ҳафталик муддат ичида бошқа депозитарийга ўтказилади, бундай қарор мавжуд бўлмаган 
тақдирда эса депонентлар танлаган депозитарийларга қимматли қоғозлар бозорини тартибга 
солиш бўйича ваколатли давлат органи томонидан белгиланган муддатларда кейинчалик 
ўтказиш учун Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсига ўтказилади.
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

78 
Депозитарийни тугатиш Қимматли қоғозлар марказий депозитарийсининг ушбу модданинг 
тўққизинчи қисмида кўрсатилган тартиб-таомил якунланганлиги ҳақидаги ёзма тасдиғидан 
кейин амалга оширилади.
Депозитарий икки кўринишда бўлади: 
1. Оралиқ депозитарий, яъни ўз депонентларининг қимматли қоғозларини бошқа 
депозитарийга шартнома асосида ишониб топширадиган депозитарий. 
2. Иккиламчи депозитарий, яъни оралиқ депозитарийдан ундан сақланаётган қимматли 
қоғозларни шартнома асосида сақлаш учун олинган депозитарий. 
Депозитарийнинг мажбуриятларига қуйидагилар киради: 
- депонентнинг қимматли қоғозларини мажбурият билан боғланганлиги далилини қайд 
қилиш; 
- депонентнинг бошқалардан алоҳида бўлган депо ҳисобини олиб бориш. Бу ҳисоб бўйича 
бажарилган ҳар бир амалнинг санаси ва бажарилиши асоси кўрсатилган бўлиши лозим; 
- эмитентдан ёки реестрчидан қимматли қоғозлар тўғрисдаги олинган барча 
маълумотларни депонентга етказиш. 
Қимматли қоғозлар депозитларга «очиқ» ва «ёпиқ» усулларда сақланиши мумкин. 
«Очиқ усулда сақлаш» деганда индивиудал белгиларга эга бўлмаган бир турдаги ва 
маълум миқдордаги қимматли қоғозлар тўпламининг ҳисобини депонентнинг топшириғига 
биноан депо ҳисобида олиб бориш усули тушунилади. 
«Ёпиқ усулда сақлаш» деганда индивидуал белгиларга эга бўлган ҳар қандай қимматли 
қоғознинг ҳисобини депонентнинг топшириғига биноан унинг ҳисобида алоҳида олиб бориш 
усули тушунилади.
Давлат қимматли қоғозлар Марказий депозитарийси фаолиятининг 2007 йил якунларига 
бироз тўхталиб ўтайлик. Давлат қимматли қоғозлар Марказий депозитарийси маълум 
қилишича, 2008 йил 1 апрел ҳолатига республиканинг барча регионларида 39 та иккинчи 
босқич депозитарийлар фаолият кўрсатиб келмоқда. Улар 1947 акциядорлик жамиятининг 
қимматли қоғозлари ҳисобга олганлар, қимматли қоғозлари нашрларининг умумий ҳажми сон 
жиҳатдан 1395,6 млн. донага етди, суммаси жиҳатидан номинал баҳоси бўйича ҳисобланганда 
797,2 млрд. сўмдан ошиб кетди (“Биржа” газетаси 2008 йил 22 май сони).
Акциядорлик жамиятларининг акцияларидан иборат қимматли қоғозларни ҳисобга олиш 
билан бир қаторда 27 эмитент чиқарилган 24,9 млн. сўмлик 3,7 млн. донадан ортиқ облигация 
ҳам ҳисобга олинди (таққослаш учун: 2006 йил кўрсаткичлари 2,6 млн. дона, 38 эмитентдан 
32,2 млрд. сўм бўлган эди). 
Марказий депозитарий хусусийлаштириш-инвестиция ҳамда инвестиция фондлари 
томонидан чиқарилган ва уларга қарашли бўлган қимматли қоғозларни ҳисобга олиш, 
қимматли қоғозлар эгаларининг реестрларини юритиш, шунингдек уларнинг пул 
маблағларидан ўз ўрнида фойдаланишини назорат қилиш вазифаларини амалга ошириб келди. 
2008 йил 2 январ ҳолатига Марказий депозитарий 2 ХИФ ва 3 ИФга хизмат кўрсатди. 
Уларда 46798 акциядор, шу жумладан 133,5 минг акцияга эга бўлган 19 та юридик шахсда 
инвестиция фондларининг 3,2 млн. дона акцияга эга бўлган 46799 нафар жисмоний шахс 
мавжуд бўлган. Ушбу кўрстакичлар 2006 йил кўрсаткичларига қараганда катта ўзгаришга дуч 
келмади. 
Қимматли қоғозлар бозори фаолиятини мувофиқлаштириш ва назорат қилиш 
Марказининг Самарқанд вилояти бошқармаси томонидан 2008 йил 25 июл ҳолатига 77 та 
акциядорлик жамияти рўйхатга олинган бўлиб, уларнинг эмиссия ҳажми 8 млрд. 728 млн. 719 
минг 200 сўмни ташкил қилади. Улар акцияларининг сони эса 11 млн. 976 минг 796 донадан 
иборат.