Молия бозори kitob

Кимлар ХИФ таъсисчилари бўлиши мумкин? 
Жамғармасида давлат улуши 25 фоиздан ортиқ бўлмаган республика юридик шахслари ва 
фуқаролари ХИФ таъсисчилари бўлиши мумкин. ХИФ таъсисчиси 2 тадан кам, 20 тадан ортиқ 
бўлмаслиги керак. ХИФнинг асосий жамғармаси республикада қабул қилинган энг кам маош 
миқдорининг 200 бараваридан кам бўлиши мумкин эмас, ташкил этилган ХИФлар давлат 
рўйхатидан ўтиши ҳамда белгиланган тартибда қимматли қоғозлар бозори фаолиятини 
мувофиқлаштриш ва назорат қилиш бўйича Марказнинг рухсатномаси (лицензия)ни олиши 
лозим. 
ХИФ АКЦИЯЛАРИНИ СОТИБ ОЛИШ ВА СОТИШ 
ХИФ акциялари фонд дўконлари ва халқ банки бўлимлари орқали 100 сумлик номинал 
баҳоси билан сотилади. Ўзбекистон Республикасининг ҳар бир фуқароси паспортини кўрсатган 
ҳолда ҳар бир ХИФнинг 100 та акциясини сотиб олишга ҳақли. ХИФларнинг акциялари 
биржалар ва биржадан ташқаридаги бозор орқали эркин равишда сотиб олинади ва сотилади. 
ХИФ акцияларида эгасининг шахси кўрсатилган бўлади: ҳар бир акция акциядорларнинг 
умумий йиғилишида битта овозга эга бўлиш ҳуқуқини беради. Кейинчалик ҳар бир акциядор ўз 
акциясини ҳар қандай юридик ва жисмоний шахсга истаган баҳосида сотиши мумкин. 
ХИФ ёпиқ турдаги инвестиция фонди бўлганлиги сабабли акциядорлардан ўз акцияларини 
қайта сотиб олишмайди. 
Ўзбекистоннинг ҳар бир фуқароси ўз маблағини ХИФ акцияларига сарфлаб, харакатдаги 
пулини йирик корхоналарни ривожлантиришга сафарбар қилар экан, у йиғилган бойликни ҳам 
"
Молия ва сугурта хизматлари" кафедраси
PDF created with pdfFactory Pro trial version 
www.pdffactory.com

---

76 
ўзига, ҳам мамлакат иқтсиодиётига фойда келтиришга жалб қилади. Ҳар бир акциядор ХИФ 
тўғрисида тўлиқ маълумотга эга бўлади. Улар ХИФ акцияларини ҳам сотиб олишда уларнинг 
қай бирини олса тўғри бўлишини билади. 
ХИФ акциядорлари қаллобликдан ҳимоя қилинган, чунки барча капитал маблағларни 
бундай хатти-харакатлардан сақлашни таъминловчи механизм ишлаб чиқилган. Акциядорлар 
сармоя сиёсатига қараб ўзига маъқул ХИФни танлаши мумкин. 
Улар ХИФларнинг давлат имтиёзли кредитларидан фойдаланишидан тушган даромадга 
шерик бўлиш имконига ҳам эга бўлади. ХИФ манфаатдор бўлган барча акциялар ўзларининг 
номинал баҳосида сотиб олиниши мумкин. Айни пайтда бу корхоналарнинг акциялари ҳозир 
биржа бозорида бир неча марта қиммат юради. Бундан ташқари, бу акциялар нархининг 5/6 
қисми кредит ҳисобидан тўланади. 
ХИФларга таклиф этилаётган акциялар Давлат мулкини бошқариш ва тадбиркорликни 
қўллаб-қувватлаш давлат қўмитаси мутахассислари 4000 дан ортиқ хусусийлаштирилган йирик 
корхона орасида танлаб олган 300 та энг яхши корхонанинг акцияларидир. 
Булардан ташқари, ХИФ акциядори: 
•
ХИФ фаолияти ва уларнинг молиявий ҳолати ҳақида ахборот олиши; 
•
ХИФ эълон қилган дивидендларни тўлашни суд орқали талаб қилиши; 
•
акциядорлар йиғилишида иштирок этиб, ХИФ фаолиятига оид таклифлар 
киритиши; 
•
ХИФ тугатилган тақдирда мулкнинг ўзига тегишли қисмини олиши; 
•
ХИФ акциялари ва улардан олинган дивидендлардан эркин тарзда 
фойдаланиши мумкин. 
ХИФларга фақат ихтиёрий равишда акциядор бўлиш мумкин. Ҳеч ким бирор кишини 
акция сотиб олишга мажбур этишга, улардан олинадиган дивидендлардан фойдаланиш 
йўлларини тиқиштиришга ҳақли эмас.