Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Ўзбекистон Республикаси Конституцияси барчага сўз ва фикр эркин-
лигига кафолат беради. Шу билан бир қаторда диний, ижтимоий ва миллий 
қарама — қаршиликларни уйғотувчи тарғибот ва ташвиқот ишларини қилишга, 
диний, ирқий ва миллий устунликларга йўл қўймайди. Бу масалада ҳеч кимга 
нисбатан мажбурлов қўлланилмайди.
Шундай қилиб шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар шахс автономияси ва унинг 
ташқи таъсирдан ҳимоясини таминлайди
Учта шарт амалда бўлгандагина шахс ўзини ҳимояланган ҳис қилади:
биринчидан, Конституцияда барча шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар акс этган 
бўлиши керак;
иккинчидан, шахснинг ҳаётига ва эркинлигига таъсир қилувчи давлат ара-
лашуви қонун билан аниқ белгилаб берилиши керак;
учинчидан, шахс унга нисбатан аралашувларга қарши самарали ҳимояси 
мавжудлиги, бу ҳам ўз навбитида давлат органлари позициясини юмшатади.
Шахснннг шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари ҳимояси — бу давлатнинг 
барча органлари мажбуриятидир. Инсон ўз ҳаётини ўзи белглашига ишони-
ши ва шунга яраши қилган ҳаракатлари учун ўзи жавоб беришини англаши 
керак. Одамда турли туман шахсий хусусиятлари бўлиши мумкин, лекин бу ҳеч 
бир вақт унинг давлат органлари билан муносабатларига таъсир қилмаслиги 
керак. Шахсий ҳуқуқ ва эркинликларнинг ривожланиши ва мустаҳкамланиши­
дан бутун жамият манфаатдордир.
Инсоннинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликлари орасида яшаш ҳуқуқи асосий 
ўринни эгаллайди. Ўзбекистон Конституциясида “Яшаш ҳуқуқи ҳар бир инсон-
нин узвий ҳуқуқидир. Тнсон ҳаётига суиқасд қилиш энг оғир жиноятдир” — 
деб айтилган (24­модда).
Инсон ҳаёти ҳар қандай ривожланган давлатда энг олий қадриятдир 
ва индивиднинг бирламчи ҳуқуқидир. Яшашга бўлган ҳуқуқнинг таъминла-
ниши — давлатда демократиянинг қай даражада эканлигини белгиловчи асо-
сий омил ҳисобланади. Унинг мавжудлиги бевосита бошқа ҳуқуқ ва эркинли-

---

47
кларнинг мавжудлигини таъминлайди. Агар инсон ҳаёти хавфнинг объекти 
бўлса у ҳолда, шахснинг барча ҳуқуқлари ўз маъносини йўқотади. Айнан, бар-
ча ҳуқуқлар тизимида яшаш ҳуқуқининг юксак аҳамиятга эгалиги ҳаётнинг 
қадрияти сифатида мутлақ мазмун касб этади. Шундан келиб чиқиб, айтиш 
мумкинки бу ҳуқуқ ажралмасдир.