Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Ҳар бир кишига виждон эркинлиги, эътиқод эркинлиги, индивидуал 
эътиқод ёки кўпчилик билан хоҳлаган динга эътиқод қилиш ёки ҳеч қандай 
динга эътиқод қилмаслик кафолатланади. 
Кундалик ҳаётда виждон тушунчасининг ягона маъноси йўқ. Ҳар хил одам-
лар (турли ёшга ва ижтимоий катламга тегишли) бу тушунчага ҳар хил маъно 
беришга уринадилар. Бизнинг назаримизда, ушбу тушунчани характеристи-
касини уйғун тарз ёритадиган таърифлардан бир нечтаси келтирамиз.
Виждон — бу аҳлоқий онг, яхши ва ёмонга ички ишонч, хатти­ҳаракатларини 
тарбиявий жиҳатдан баҳолаш; ўз хатти­ҳаракатларига аҳлоқий жавобгарлик 
онги; одоб ва ахлоқ билан ўзини тута билиш қобилиятини кўрсата олишдир. 
Ушбу тушунчанинг мазмун ва моҳияти кўп қирралигидан келиб чиққан ҳолда 
бу термин ҳар хил соҳаларда ўз таърифини топган: ижтимоий­тарбиявий, фал-
сафий, ҳуқуқий ва одоб­аҳлоқий.
Ҳуқуқий мезонда виждон тушунчаси, «виждон эркинлиги» тушунчаси 
билан бирга келади, Худога бўлган муносабатда, иймон келтириш эркинли-
ги — хоҳлаган динга эътиқод қилиш имконияти, динга бетараф муносабат-
да бўлиш ёки динни рад этадиган, ҳеч қайси динга ишонмаслик ҳуқуқи каби 
тушунчалар билан кўрсатилади.
Виждон эркинлиги — фуқаро томонидан турли диний қадриятлардан бирини 
танлаш эркинлигини ўзида акс эттиради, ҳамда, унинг эътиқод эркинлигидан 
фарқи, диний ва динсиз маънавий қадриятлардан бирини танлаш эркинлигидир.
Виждон ва эътиқод эркинлиги қуйидагиларни ўз ичига олади:
биринчидан, фуқароларнинг қайси динга мансублигидан қатъи назар, 
тенг ҳуқуқли эканлиги, диний эътиқоди фуқаровий ҳуқуқини чегаралашига 

---

49
ва диний қарашлардан жанжал ва кўра олмасликни келтириб чиқаришга йўл 
қўймайдиган тенглик;
иккинчидан, диний, атеистик руҳдаги бирлашмаларни давлатдан ажратиш;
учинчидан, замонавий кўринишдаги давлат тизими, қонун олдида дин-
нинг ва диний бирлашмаларнинг тенглиги;
Дин эркинлиги, фуқаро ўз шахсий жавобгарлиги ва давлат томонидан маж-
бурланмасдан диний муаммоларини ҳал қилишни англатади. Унда алоҳида 
шахснинг ҳуқуқи мужассамлашган давлат тарафидан аралашмаслик, диний 
қарашларга ва уларни тарқатишга нисбатан давлат томонидан қайд этилган 
нормалар натижасида амалга оширилади; дин эркинлиги ҳуқуқи алоҳида шахс­
нинг давлат чегараларисиз ўз диний фаолиятини мустақил амалга оширишни 
ўз ичига олади. Атеистлар ва динга ўз муносабатини шакллантирмаган шахс­
лар уни қабул этиш ёки рад этишига мажбурланмайди.