Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

биринчидан, ҳар бир инсоннинг эркинлиги ўз фикрини, ғоясини, уйлари-
ни ошкора гапира олади.
иккинчидан, нашр эркинлиги ва бошқа оммавий ахборот воситалари цензура­
дан эркинлиги, ахборот олиш ҳуқуқи, маълумот манбаига кира олиш ҳуқуқи.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясининг 26­моддасига кўра ҳар бир 
айбланувчи унинг айбдорлиги тасдиқланмагунча, қонунда қайд этилгандек 
ва суд қарори ишга тушмагунча айбдор ҳисобланмайди. Бундай ҳуқуқ айб-
сизлик презумпцияси деб аталади.
Ҳақиқат ўрнатилмагунча, айбсиз шахс айбдор деб тан олинмаслигини кафо-
латидир. Ҳақиқатни қидириш — суриштирув органлари, тергов олди суриш-
тируви, прокуратура ва суд мажбуриятидир. Ҳақиқат айблов ҳукми асосида 
кўриниши керак.
Айбсизлик презумпциясининг мазмуни қуйидаги ўрнатилган ҳуқуқий 
тизим билан очилади: 
жиноят содир этган шахснинг айби тортишувсиз тасдиқланган ва ўрнатилган 
қонуний акт тузилган бўлиши керак;
айбдор сифатида жалб этиш қарори, айблов хулосасида, айблов тасдиғига 
нисбатан ҳамма шубҳалар, айбланувчи фойдасига ҳал қилинади;
суд, прокурор, терговчи ёки тергов олиб бораётган шахс, қонун томони-
дан кўрилган ҳар томонлама, тўлиқ ва объектив чораларни кўрган ҳолда, 
жавобгарликни нафақат юмшатувчи, балки оғирлаштирувчи ҳолатларини 
ҳам аниқлаши керак;
исботлаш жавобгарлиги айбланувчи бўйнига қўйилмайди;
айбланувчи ва бошқа иштирокчиларни куч ишлатиш, зўрлаш, қўрқитиш 
ва бошқа ноқонуний йўллар билан сўроқ қилиш тақиқланади;
айбланувчи томонидан ўз айбини тан олиниши, фақатгина иш бўйича мав-
жуд исботлар тўпламини тасдиқлаган ҳолда қабул қилинади;
ҳар қандай далиллар суд, прокурор, терговчи, суриштирувчи учун олдин-
дан ўрнатилган кучга эга эмас;
айбланувчига Ўзбекистон Республикаси Жиноят­процессуал кодексида 
назарда тутилган процессуал ҳуқуқлар бўйича ҳимоя ҳуқуқи берилади;
терговни амалга оширувчи шахс, судя, прокурор, терговчи айбланувчига 
қонун билан белгиланган воситалар ва усуллар орқали ўзига қўйилган айблар-
дан ҳимояланиши ва шахсий мол­мулкига бўлган ҳуқуқни ҳимоя қилиши 
қонун билан кафолатланган;
судланувчининг жиноят содир этганлиги айби суд тергови жараёнида исбот-
ланмаган бўлса суд ҳукми тахминларга асосланмаган ҳолда чиқарилиши керак;
ҳар бир жиноят одил жазога тортилиши ва унга нисбатан қонуннинг тўғри 
қўлланилиши лозим ва айбсизларни жиноий жавобгарликка тортилишига йўл 
қўйилмайди;
ҳеч ким қонунда белгиланган ҳолатлардан ташқари айбдор сифатида жалб 
қилина олмайди.

---

51
Инсон, унинг ҳуқуқлари ва эркинлиги энг олий неъматдир. Инсон ҳуқуқ­
ларини тан олиш, ҳимоя қилиш — давлатнинг мажбуриятидир.