Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Иқтисодий ҳуқуқлар инсонга хўжалик фаолиятининг асосий восита-
ларини эркин тасарруф қилишни таъминлаб беради. Уларга қуйидагилар 
тааллуқлидир:
меҳнат қилишга бўлган ҳуқуқ;
мулкка бўлган ҳуқуқ;
тадбиркорлик ҳуқуқи;
иш ташлаш ҳуқуқи ва бошқалар.
Ундан ташқари, меҳнаткашлар ҳамда иш берувчилар ўз манфаатлари-
ни ҳимоя қилиш учун миллий ёки халқаро ташкилотларга эркин бирлашиш 
ҳуқуқига эгадир.
Ижтимоий ҳуқуқ инсонга муносиб ҳаёт даражаси ҳамда ижтимоий 
ҳимояланишни таъминлаб беради. Асосийлари қуйидагилар ҳисобланади:
ижтимоий таъминотга бўлган ҳуқуқ;

---

58
ижтимоий суғурта,
пенсия таъминоти,
тиббий хизмат кўрсатиш.
Ижтимоий таъминот ҳуқуқининг моҳияти (ёши, касаллик ҳолати, ноги-
ронлиги, боқувчисининг йўқотганлиги, болаларни тарбиялаш ва қонун билан 
ўрнатилган бошқа ҳолатлар бўйича) шундан иборатки, давлат объектив ҳолатлар 
туфайли ишлаш ва меҳнатидан фойда олиш лаёқати ёки имкониятидан маҳрум 
бўлганларга (тўлиқ ёки қисман), шунингдек, болалар туғилиши ва уларни тар-
бияси билан боғлиқ ҳолда оилаларга ёрдам кўрсатиш учун фуқароларига етарли 
маблағларни тақдим этишни кафолатлайди. Мазкур ҳуқуқларни мажмуи Инсон 
ҳуқуқлари умумжаҳон декларациясининг 22­ ва 25­моддаларида, Иқтисодий, 
ижтимоий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги пактнинг 9–12­моддаларида, 
Бола ҳуқуқлари тўғрисидаги конвенциянинг 26­моддасида мустаҳкамланган.
Бу ҳуқуқни амалга ошириш бошқа ҳуқуқларни, шу жумладан қониқарли 
ҳаётий даража, оилани муҳофаза қилиш ва унга ёрдам кўрсатиш, оналик ва бола-
ликни ҳимоя қилиш, жисмоний ва руҳий соғликнинг нисбатан юқори даража-
сига бўлган ҳуқуқларни рўёбга чиқариш билан боғлиқдир. Инсон ҳуқуқлари 
умумжаҳон декларациясида — “Ҳар ким инсон ўзининг ҳамда оиласининг 
саломатлиги ва фаровонлигини таъминлаш учун зарур бўлган турмуш дара-
жасига эга бўлиш, жумладан кийим­кечак, озиқ­овқат, тиббий хизмат ва зарур 
ижтимоий хизматга эга бўлишга ҳамда ишсизлик, касаллик, ногиронлик, бева-
лик, қарилик ёки унга боғлиқ бўлмаган шароитларга кўра тирикчилик учун 
маблағ бўлмай қолган бошқа ҳолларда таъминланиш ҳуқуқига эга” (25 мод-
да) деб кўрсатилган.