Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Маданий ҳуқуқлар инсоннинг маънавий ривожланишини кафолатлайди, 
ҳар қандай индивидга сиёсий, маънавий, ижтимоий ва маданий тараққиёт-
нинг фойдали иштирокчиси бўлишга ёрдам беради. Уларга қуйидагилар 
тааллуқлидир:
• таълим олиш ҳуқуқи;
• маданий қадриятлардан фойдаланиш ҳуқуқи;
• жамиятнинг маданий ҳаётида эркин иштирок этиш ҳуқуқи,
• ижод қилиш ҳуқуқи,
• илмий тараққиёт натижаларидан фойдаланиш ва уларни амалий қўллаш 
ҳуқуқи ва бошқалар.
Таълим олиш ҳуқуқи бўйича халқаро стандартларнинг асослари Инсон 
ҳуқуқ лари умумжаҳон декларациясининг 26-моддаси ва Иқтисодий, ижти-
моий ва маданий ҳуқуқлар тўғрисидаги халқаро пактнинг 13-моддаси-
да шакллантирилган. Мазкур ҳужжатларда таълим олиш ҳуқуқи, барча 
учун мажбурий ва бепул бошланғич таълимни тўлиқ амалга ошириш; ўрта, 
ўрта­махсус ва олий таълимга бўлган имконият; ота­оналарнинг ўз бола-
лари учун мактаб танлаши эркинлиги ва болаларини ўз эътиқодларига мос 
равишда диний ҳамда аҳлоқий тарбиялашини таъминлаб беришининг шарт-
лари кўрсатиб ўтилган.

---

59
Халқаро-ҳуқуқий нормалар, яна шунингдек таълимнинг қуйидаги 
устувор мақсадларини белгилаб беради: инсон шахсияти ва унинг қадр­
қимматини тўла ривожлантириш, инсон ҳуқуқлари ва эркинликларига ҳурмат, 
таълимнинг зарурлиги, эркин жамиятнинг фойдали иштирокчилари бўлиш 
имкониятини яратиш, барча миллатлар, этник ва диний гуруҳлар ўртасида 
ўзаро тушуниш, бағрикенглик ва дўстликка кўмаклашиш.
Маданий ҳуқуқларнинг мазмуни ва уларни амалга оширишнинг кафо-
латлари ЮНЕСКО томонидан қабул қилинган қатор тавсияномалар (1968, 
1980, 1982)да ривожлантирилган ва тўлдирилган. Уларда, хусусан, ўз мада-
ниятини ривожлантириш ҳар бир халқнинг ҳуқуқи ва бурчи ҳисобланиши; 
анъанавий маданиятни асраш ва ривожлантиришга бўлган бир хил ҳуқуққа 
барча мил лат лар, озчиликни ташкил этувчи миллатлар, этник гуруҳлар 
ҳақли эканлиги; ҳар бир инсонга билимлардан ва барча халқларнинг 
санъати ва адабиётидан роҳатланиш, ер шарининг барча қисмларида фан 
тараққиётида иштирок этиш, унинг неъматларидан фойдаланиш ва мада-
ний ҳаётни бойитиш имконияти таъминлаб берилиши лозимлиги; дав-
лат маданиятни демократлаштириш бўйича, маданиятга бўлган ҳуқуқни 
таъмин лаш ва унинг натижаларида бирор бир чеклашларсиз иштирок этиш 
кафолатлари бўйича чоралар қабул қилиши лозимлиги; давлатнинг ижод 
эркинлигини ҳимоя қилиши, ижод ходимларига ёрдам кўрсатиши лозим-
лиги, уларнинг ўз касаба уюшмаларига ва танловига кўра ижодий уюш-
маларни ташкил этишга бўлган ҳуқуқларини таъминлаб бериши лозим-
лиги қайд этилган.