Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Фикр ва сўз эркинлиги Конституциявий ҳуқуқнинг энг муҳимидан бири.
«Фикр эркинлиги» ва «сўз эркинлиги» тушунчаларини бирма­бир кўриб 
чиқамиз. Фикр эркинлиги — бу инсоннинг табиий ҳолатидир. Фикр эркинли-
ги ғоя эркинлиги билан узвий боғлиқдир. Фуқаровий жамиятида ҳеч ким ўзи 
ҳоҳламаган ҳолда унга бирон бир ғоя ёки фикрларларни сиғиштира олмайди. 
Фикр эркинлиги ўз навбатида идеологик эркинлик билан боғлиқ.
Эркин фикр — бу инсонга туғилганида бериладиган хусусиятдир. У бу 
орқали турли воқеа ҳодисаларга ўз қарашларини ифодалайди ва шаклланти-
ради. Ташқи оламга бўлган шахснинг субъектив муносабати ва қарашлари 
бу унинг ҳаётини бир қисмидир ва унинг такрорланмаслигини белгилайди. 
Фикр эркинлиги шахснинг ички психологик ижтимоий ва сиёсий жараённинг 
ажралмас бир қисмидир.
Фикр одамнинг ақлий фаолиятининг маҳсули сифатида, уни ўраб турган 
оламга нисбатан муносабатини ва уни қандай англаганини акс этади. Биз фикр 
эрклигисиз ҳаракатимиз эркинлигини тасаввур қила олмаймиз. Бу икки тушун-
ча бир бири билан чамбарчас боғлиқ ва ажралмасдир. Фикр эркинлиги ҳеч 
канақа қонуний йўл билан чекланиши мумкин эмас, лекин маълум бир консти-
туциявий тизимни, инсон ҳуқуқ ва эркинликларини ҳимоя қилиш мақсадида 
бу каби айрим чекловларга йўл қўйилиши мумкин.
Фикрни ва қарашларни айтишга ёки айтмасликка мажбурлаш бу инсон ҳуқуқ 
ва эркинлигининг қўпол бузилиши ва давлатдаги мутаносибликнинг бузили-
ши ҳисобланади ва жиноий ва бошқа жазо турларининг қўлланилишига олиб 
келади. Ҳокимятни куч билан эгаллашга қаратилган фикрлар билан чиққан 
шахсларга нисбатан бу масалада жиноий ва маъмурий жазо сифатидаги чеклов-
лар қуйилган. Бундан ташқари бу каби фикрлар диний, ирқий ва сиёсий хавф-
сизликка қаратилган бўлса ҳам уларга нисбатан жазо чоралари мавжуд.
Сўз эркинлиги — инсонниг энг асосий конституциявий ҳуқуқларидан 
бири. Иқтисодий, сиёсий қараш ва фикрларнинг хилма­хиллиги ҳаётга фун-
даментал демократик тамойилларнинг кириб келишига замин яратмоқда 
ва туртки бўлмоқда.

---

50
Сўз эркинлиги бир нечта элементлардан ташкил топган: