Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Инсоннинг шахсий ҳуқуқи тушунчаси — бу субъектив ҳуқуқ билан узвий 
боғлиқ бўлган, яъни инсон туғилганидан қўлга киритадиган ва бевосита, 
объектив амалга ошириладиган, инсон табиатидан келиб чиқадиган ҳамда 
жамият ривожланиши жараёнидаги энг юқори ижтимоий қадриятлар ёки 
эҳтиёжлардан бирини қондиришдир.
Шахсий (фуқаровий) ҳуқуқ ва эркинликлар Ўзбекистон Конституция-
сида биринчи ўринга чиқарилган. Инсоннинг шахсий ҳуқуқ ва эркинликла-
рининг устуворлиги конституциявий тасдиқланган. Бундай йўналиш шахс 
мустақиллигини таъминлаш, индивидуал тушунча, унинг ривожланишида-
ги ички йўналиш, шахснинг ўзини англаши мақсадида тузилган.
Ўзбекистон Республикаси Конституциясида шахсий ҳуқуқ ва эркинлик-
лар қуйидаги тартибда белгиланган:
яшаш ҳуқуқи; (24­модда)
шахсий шаъни ва қадр­қимматини ҳимоя қилиш; (27­модда)
шахсий эркинлик ва дахлсизлик ҳуқуқи; (25­модда)
шахсий ҳаёт дахлсизлиги, шахсий ва оилавий ҳаётига арашишдан, ўз шаъ-
ни ва қадр­қимматига қилинган тажовузлардан ҳимояланиш ҳуқуқига эга; 
(27­модда)
ёзишмалар ва телефонда сўзлашувлар сирини ошкор қилмаслик ҳуқуқи; 
(27­модда)
турар жой дахлсизлиги ҳуқуқи; (27­модда)
ўзи истаган ахборотни излаш, олиш ва уни тарқатиш ҳуқуқи; (29­модда)
мулоқот, тарбия, таълим ва ижод қилишда ўз она тилидан фойдаланиш, тил-
ни эркин танлаш ҳуқуқи; (4, 42­моддалар)
эркин равишда бир жойдан иккинчи жойга кўчиш, келиш жойини ва яшаш 
жойини танлаш ҳуқуқи; (28­модда)
виждон ва диний эътиқод эркинлиги ҳуқуқи; (31­модда)
фикрлаш ва сўз эркинлиги ҳуқуқи; (29­модда)
Шахсий ҳуқуқ ва эркинликлар тартиби Конституцияда яшаш ҳуқуқи 
билан бошланади. Бу асосий, инсоннинг табиий ҳуқуқи, унинг хавфсизли-
ги кафолатидир. Ўзбекистон Республикаси Конституцияси, давлат томони-
дан инсон ҳаёти учун ижобий муҳитни яратиш ва шахс шаънини ҳимоялаш 

---

46
мажбуриятини кўрсатади. Конституцияга бундай тарбиявий­аҳлоқий омил-
ларнинг киритилиши амалий маънога эга, яни шахс ғоясини жамиятнинг энг 
юқори қадрияти сифатида эътироф этади. Ўлим жазосини, олий жазо сифати-
да бекор қилиниши, инсон ҳуқуқларининг халқаро стандартлари, Республи-
ка қонунчилигида ва амалиётида қўлланилаётганлигининг яққол тасдиғидир.
Ўзбекистон Конституциясида ўрнатилган, ҳуқуқ ва эркинликларнинг кат-
та гуруҳи, шахс эркинлиги ва дахлсизлигини таъминлашга йўналтирилган. 
Ҳибсга олиш, қамоқда сақлаш фақат суд қарорига биноан амалга оширила-
ди ва суд қарори чиқарилгунча қадар гумонланувчи 72 соатдан ошмаган муд-
дат давомида ҳибсда сақланишига йўл қўйилиши мумкин. Ҳар ким шахсий 
ҳаётининг дахлсизлик ҳуқуқига, шахсий ва оилавий сирлари дахлсизлигига, 
шахсий қадр­қиммати ва обрўсининг дахлсизлик ҳуқуқига эга. Бунга, ёзиш-
малар, телефон сўзлашувлари, почта, телеграф ва бошқа хабарларнинг сир 
сақланиши, шунингдек уй­жой дахлсизлиги ҳам киради.