Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Субъектив ҳуқуқ — бу давлат тарафидан кафолатланган чора-тадбир, 
яъни мумкин бўлган (руҳсат этилган) шахснинг ҳулқидир, унинг консти-
туциявий мақоми муҳим элементидир. Алоҳида субъектларга (алоҳида шахс­
ларга, гуруҳларга, ижтимоий ташкилотларга ва ҳоказо) тегишли бўлганлиги 
учун бу ҳуқуқ, субъектив деб аталади ва унинг амалга оширилиши субъектлар 
хоҳишига боғлиқ бўлади.
Ҳамма субъектив ҳуқуқларнинг юридик тавсифи яна ҳуқуқий нормалар 
фаолияти билан боғлиқдир ва ҳуқуқий муносабатлардан ташқарида мавжуд 
бўла олмайди. Асосан субъектив ҳуқуқ юридик фактлар келтириб чиқарган 
ҳуқуқий нормаларни амалга ошириш жараёнидан келиб чиқади.
Ҳар бир субъектив ҳуқуқ, инсон ҳуқуқлари ҳам, мураккаб тузилишга эга, 
яъни элементлар, қисмларга бўлинган, ваколатлардан ташкил топган.
Ҳар бир инсон ҳуқуқларининг юридик мазмуни аниқ ҳуқуққа эгалик 
(ҳуқуқий имкониятлар) ни акс эттиради. Уларнинг ўзаро алоқаси алоҳида 
тузилишни ташкил этади. Шуни қайд этиш керак­ки, инсон ҳуқуқларини 
ташкил этувчи ҳуқуқий имкониятлар одатий субъектив ҳуқуқлар тузилиши 
билан ўхшашдир.

---

45
Шундай қилиб, инсон ҳуқуқларидан бошлаб субъектив ҳуқуқ тузили-
ши ҳам бир нечта элементдан ташкил топган:
аниқ хатти­ҳаракатларни амалга ошириш (ҳуқуқий хулқ);
ўрнатилган хатти­ҳаракатни жавобгар шахсдан талаб қилиш (ҳуқуқий 
талаб). Инсон ҳуқуқларига эга ҳар бир шахс, инсон ҳуқуқларининг халқаро 
стандартларини эътироф этиши ва амалга оширилишини давлатдан талаб 
қилишга ҳуқуқи бор;
керак бўлганда, ўз талабларини (ҳуқуқий­судлашиш) мажбурий йўл билан 
амалга ошириш учун давлат органларига мурожаат қилиш. Ҳар бир инсон ўз 
ҳуқуқини ҳимоя қилиш учун нафақат давлат органларига, балки халқаро таш-
килотларига мурожаат қилиш ҳуқуқига эга.