Инсон ҳуқуқлари умумий назарияси

Ҳуқуқлар, эркинликлар ва мажбуриятларни амалга ошириш жараё-
нида кўпгина аҳамиятни шахснинг сиёсий-ҳуқуқий ўзлигини англаши-
га, унинг индивидуал хусусият ва сифатларига, ижтимоий-сиёсий фаол-
лигига қаратиш лозимдир. 
Шахснинг ҳуқуқий мақомини кафолатланганлигига эътибор қаратиш лозим, 
чунки ҳуқуқ, эркинлик ва мажбуриятларнинг ҳақиқий қадриятлиги авваломбор 
уларнинг амалга ошириш имкониятларини муҳофаза қилинганлиги билан фикр 
қилинади, шунинг учун ҳам кафолатлар муаммоси ҳозирги замон шароитларида 
алоҳида аҳамият касб этади. бироқ қайд этиш керакки, инсон ҳуқуқларининг 
бош кафолати — бу пировардида давлатнинг иқтисодий аҳволидир. Ундан 
ташқари, конституцияда ва бошқа меъёрий­ҳуқуқий ҳужжатларда мустаҳкамлаб 
қўйилган инсон ҳуқуқлари ва эркинликларининг кафолати фуқароларнинг 
онглилиги ва ўз мустақил фаолияти ҳисобланади.
Умумий ва махсус ҳуқуқий (юридик) ҳуқуқий каби икки гуруҳга бўлинадиган 
шахснинг ҳуқуқ, эркинликлари ва мажбуриятлари тизимини кўриб чиқилар 
экан, қайд этиш керакки, шахснинг ҳуқуқ, эркинликлари ва мажбурияларини 

---

43
амалга оширишни таъминлаб берувчи, уларни бузилишидан муҳофаза қилувчи 
ҳуқуқий кафолатлар (ҳуқуқий воситалар нормаларида мустаҳкамланган шакл­
да) билан таъминланмаган шахснинг ҳуқуқий мақомини ҳақиқий мақом сифа-
тида кўрмаслик керак.
Анъанавий равишда кўпроқ эътибор махсус юридик (ҳуқуқий) кафолат-
ларга берилади, айниқса, агар ҳуқуқ бузилишини бартараф этишни таъмин-
лаб бериш керак бўладиган у ёки бу низоли вазиятни ҳал этиш тўғрисида гап 
кет ган тақдирда. Конституцияларда ҳуқуқий кафолатларнинг етарли даража-
да кенг доираси келтирилган. Ҳам конституциявий, ҳам қонунчиликни бошқа 
кафолатларининг бутун ҳаммасини, фуқаролар, ҳар бир шахснинг ҳуқуқ, 
эркинлик лари ва мажбуриятларининг юридик кафолатларининг бутун бир 
яхлит тизимда кўриш лозим.
Юридик кафолатлар тузилиши нуқтаи назаридан бевосита шахснинг ҳуқуқий 
ҳолатига киради.
Шахс ва давлат ўртасида вужудга келадиган қарама қаршиликларни ҳал 
қилишнинг усуллари принципиал аҳамият касб этади. Бунда қайд этиш керакки, 
жамиятни демократлаштириш йўналишида катта қадам давлат номидан унинг 
органлари ва мансабдор шахсларининг фуқаролар ҳуқуқларини поймол этувчи 
ноқонуний ҳаракатлари устидан судга мурожаат қилишининг тартиби белги-
ланганлиги, инсон ҳуқуқлари бўйича вакил институтини киритилиши билан 
боғлиқдир. Норма ижодкорлик ва шунингдек ҳуқуқни қўллаш фаолияти даво-
мида вужудга келувчи қарама қаршиликни суд томонидан кўриб чиқиш шак-
ли амалдорларнинг бошбошдоқлиги, маҳаллийчиликка қарши ҳақиқий кафо-
лат бўлиб хизмат қилади, цивилизациялашган фуқаролик жамиятида ҳуқуқий 
давлат ғоясини жорий қилишнинг ҳақиқий имкониятини беради.