Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

1 Современньш русский язмк. Под редакции В.А.Белошапковой. —Москва, 
«Внсшая школа», 1989. —800 с.
34
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

п л а н и д а ) л е к с и к м а ъ н о , қ ў ш и м ч а м а ъ н о қ и р р а л а р и
(коннотатив маъно, иф ода сем аси), баъзан туркумлик семаси 
ажратилади. Кўриниб турибдики, бу каби ишларда семема билан 
л ек си к маъно бутун-қисм муносабатида бўлади.
Айрим ўқув адабиётларида ҳам лексеманинг семантик тар- 
киби лексик маъно ва қўшимча отгенкалардан (эмоционал- 
экспрессивлик, услубий хослиқдан) иборатлиги қайд этилади. 
С ў н гр а эс а л е к с и к м а ъ н о н и н г ўзи аташ , и ф ода, вази ф а 
семаларидан таш кил топиш и айтилади. Ваҳоланки, биринчи 
босқичда лексик маънодан ажратилган қўшимча маъно қирралари 
(аникроғи, эмоционал-экспрессивлик) лексик маъно таркибидаги 
ифода семасининг ўзидир. Б и р ҳодисанинг таснифда икки марта 
ажратилиши эса мантиқан тўғри эмас:
Л ексем ан ин г сем ан ти к таркиби:
ЛеКсик маъно
/
\
аташ 
ифода 
семаси семаси
вазифа
семаси
қуш имча маъно оттенкалари
эмоционал- 
услубий 
экспрессивлик 
хосли к
Ўзбек маънош унослигининг забардаст олими Ш .Раҳматул- 
лаевнинг «Ҳозирги адабий ўзбектили» дарслигида мазкур масала 
ю қоридагилардан ф арқли ёритилади. «Лексеманинг мазмун 
ж иҳатида асосий ҳодиса лекси к маъно; баҳо семаси лексик 
м аънони қуршаб туради», деб ёзади о л и м 1. Баҳо сем асининг 
лексик маънодан алоҳида ҳодиса сифатида олиниши лексеманинг 
сем ан ти к таркибини аж ратиш даги айрим чалкаш ликларни 
бартараф этиш и мумкин. Бу чалкаш лик, айтиб ўтганимиздек, 
лексем анинг сем антик таркибини л екси к маъно ва қўшимча 
маъно оттенкаларига бўлиб, сўнгра лексик маънонинг таркибида 
ифода (баҳо) семаларининг қайта ажратилишида кўринади. Аммо