Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

Н азорат учун, савол ва топшириқлар
1. Тўғри м а ъ н о д е б қ ан д ай м аънога айтилади? М и со л л ар
келтиринг.
2. К ўчм а м аъно деб қандай м аънога айтилади? М исоллар 
келтиринг.
3. С е м а н т и к м о т и в л а ш и ш н у қтаи н а з а р и д а н л е к с и к
м аъ н о л ар қандай турларга бўлинади?
4. Б ош м аъно ва ун ин г ўзига хос хусусиятлари ним алардан 
иборат?
5. Ҳ о си л а м аъ н о н и н г ўзига хос хусусиятлари ним алардан
иборат?
6. Қ ан д ай м аъ н оларга э р к и н м аъ но дейи лади ?
7. Қ ан д ай м аъ н оларга б о ғл и қ м аъ но дей и лад и ?
8. Фразеологик боғланган маьно деб кдндай маънога айтилади?
48
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

9. С и н та к ти к ж иҳатдан чегараланган м аъно деб қандап 
маънога айтилади?
10. К онструкти в ш артланган м аъ но деб қандай маънога 
айтилади?
11. Н ом инатив маъно қандай маъно?
12. Ф игурал м аъно қандай маъно?
П О Л И С Е М И Я
11 - § . П о л и с е м и я ҳ о д и са с и н и н г ум ум ий т а в с и ф и
Л ексем ан и н г биттадан о р т и қ м а ъ н о англатиш ҳодисасига 
кўп маънолиликёки полисемиядейилади. Битгаданортиқмаъно 
англатади ган л ек сем а эса кўп м аъ н о л и , полисем ем , п оли- 
семантик лексема саналади.
Полисемия универсал асосий семантик ҳодисалардан биридир. 
Т и л д аги т е ж а м к о р л и к қ о н у н и ва у м у м и й л и к п р и н ц и п и
п о лисем и яни вужудга келтирувчи асосий сабаблардан деб 
кўрсатилади.
Маълумки, сўэлар янги яратилган даврида бир маъноли бўлади. 
Оламнинг ўзлаштирилиши ва инсон билимининг ош иб бориши 
натижасидалексеманингмаънолари кўпайиб бораверади. Масалан, 
ўзбектилидаги қуло/(лексемаси аввал тирик мавжудотларнинг ташкц 
эш итиш органини номлаган бўлса, ушлагичли ошхона буюмлари 
яратилган сўнгунингушлагичини (қозоннинг қулоғи), кейинчалик 
радио ва телевизорнинг бурагичини ҳам номлай бошлаган 
(радионинг қулоғи). Ёки, бош лексемаси аввал тананнинг бўйиндан 
юқориги, олдинги қисмини номлаган бўлса1, кейинчалик эса у 
яна 20 га яқин нарса ва белги кабиларни ҳам номлай бошлади. 
Бизни қуршаб турган олам ва у ҳақидаги билимларимиз чексиз 
бўлиб, ушбуларни номловчи тил имкониятларимиз эса чеклан- 
гандир. Масалан, ўзбектилидаги мавжудтовуш вауларнингтурли 
комбинациялари билан бугун оламни ва у ҳақидаги тасаввур-