Ўзбекистон республикаси олий ва ўрта махсус таълим вазирлиги м у ҳ а й ё ҳ а к и м о в а семасиология

1 Бу ҳақца қаранг: Шамсиддинсш Ҳ., Юнусов Р. Метафорани юзага 
келтирувчи икки омил ҳақида / / Педагогик таълим, 2001. № 4, 61-63-бетдар.
51
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Умумлаштириш ватеж ам корли к қонуни асосида маънолар 
ум ум лаш тирилади ва ихчам кўри н и ш касб этади. Д ем ак, 
полисемия олам ҳақидаги маълумотларни тилда сакдашнинг энг 
ихчам ва қулай усулидир.1
П о л и сем и яга со ф л и со н и й нуқтаи назардан ёндаш сак, 
уш бу ҳоди сан ин г моҳияти ш акл ва м азмун ном утаносиблиги 
б и лан б ел ги л а н и ш и н и н г гувоҳи бўлам из.
М уайян бир белги (ш акл) ў зи н и н г м аъносидан бош қа 
м аъноларни ифодалаш га ҳаракат қилса, маъно эса аксинча 
ў зи н и н г ш аклидан б ош қа воситалар би лан и ф одаланиш га 
ҳаракат қилади. Б и р м аъ н о н и н г би р неча ш акллар билан 
иф одаланиш и билан син он и м и я ҳодисаси воқе бўлади. «Ўзига 
о р т и қ д араж ад а баҳо берувчи ки ш и » м аъноси кеккайган, 
гердайган, керилган, димоғдор, калондим оғ, керик, м анм ан, 
такаббур ш аклларида ифодаланади.
Б и р ш а к л га б и р д ан о р т и қ м а ъ н о н и н г тўғри кели ш и
н атиж асида п о л и сем и я ҳосил бўлади:
Куз 
ш акл
Ёз би лан қи ш
у м р н и н г охирги 
м аъно
ўртасидаги с о в у қ ф асл 
дам лари
П о л и сем и яд а битта ш акл (н о м ем а) б и лан бирдан о р т и қ
м аъно (сем ем а) и ф од алан ад и.
А йрим ти л ш у н о сл ар эса ум ум ан п о л и сем и я ҳодисасини 
тан олм айдилар. У ларнинг ф икри ча, «сўз м аъносидаги ки чи к 
ўзгариш ҳам уни бош қа сўзга айлантиради»1
2.
Баъзи тилшунослар полисемияни шакл ва мазмун ному- 
таносиблиги асосида изоҳаамайдилар. Уларнингфикрича, семема
1 Современньш русский язнк. Под редакции В.А.Белошапковой. —Москва,