Ozbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

Tema: Bayanlawish ha`m onin` an`latilwi

1. Bayanlawish predikativlikti bildiretug`in tiykarg`i bas ag`za.

2. Bayanlawishtin` an`latiliwi.

3. Atawish ha`m feyil bayanlawish.

4. Bayanlawishtin` du`zilisi boyinsha tu`rleri.

Bayanlawish predikativlikti bildiretug`in, ga`pti du`ziwshi tiykarg`i bas ag`za. Bayanlawish ga`ptin` tiykarg`i bas ag`zasi bolg`anliqtan ga`ptin` grammatikaliq kategopiyalari-bet, ma`ha`l, modal`liq, kommunikativlik maqset bayanlawishqa qarap aniqlana­di. Bayanlawish ga`pte pikirdi bayanlaytug`in bo`legi. Bayanlawish baslawishtin` is-ha`reketin, kim, ne haqqinda ekenligin, predmet­ti ha`m waqiya ha`diysenin` belgisin bildiredi.

Bayanlawish tu`rkiy tillerde ga`ptin` aqirinda turadi ha`m bas­lawish penen kelisiw joli menen baylanisadi.

Ga`plerdin` tastiyiqlawshi yaki biykarlawshi ekenligi de bayan­lawish arqali belgili boladi. O`ytkeni, bayanlawishqq bolimsizliq qosimtalari qosiliw arqali biykarlawshi ga`plep du`ziledi. Misa­li : Alma pisti. Alma pisedi. Murat keldi. Murat kelgen joq.

Ga`pte baslawish tiykarg`i bas ag`za bolg`an menen de ga`pti du`ziwde bayanlawish aa`riqsha orin tutadi. Baslawish tek temani bildiredi, al sol tema haqqindag`i ha`reket belgiler bayanlawish arqali beriledi. Bayanlawish ga`ptin` tiykarg`i belgisi predikativ­likti ko`psetetug`in en`n`za`pu`p bo`lek. Ga`pke ta`n bolg`an modal`liq, waqit, bet ha`m intonatsiyaliq pu`tinlik bayanlawish arqali g`ana bel­gili boladi. Bayanlawishtin` ma`nisi ha`m grammatikaliq formasi onin` baslawish penen qatnasina ha`m qanday so`z shaqabi arqali bildiriliwine baylanisli.

Bayanlawish ko`binese, feyil so`z shaqabi apqali an`latiladi. Feyiller predikativlik o`zgeshelikti o`zinde aniq ko`rsete aladi. Sonliqtan, bir feyil so`zdin` o`zi de bir ga`pti payda etiwi mu`mkin.

Misali: Oqidim. Keldim. Bardim. Bayanlawish basqa so`z shaqabi arqali da an`latiliwi mu`mkin. Usi o`zgeshelikke qarap ba­yanlawishlar atawish bayanlawish ha`m feyil bayanlawish bolip ekige bo`lnedi.