Ozbekstan Respublikasi Xaliq bilimlendiriw ministrligi

Xabar ga`p

Xabar ga`pler qanday da bir qaqiya, ha`diyse haqqinda habar beriw, tastiyiqlaw ushin qollaniladi. Misali: Tastay qaran`g`i tu`n. Arqadan uyqtip qar boraydi. Jerdin` beti aq qag`azday aq. Habar ga`pler bir neshe modal`liq mazmundi bildirip keledi.

Ayirim jag`dayda habar, mazmunin waqiyanin` boliw bolmawin aniq ekenligin bildirse, ayirim waqitlarda gu`man, shamalaw, arziw, tilek t.b. mazmunlardi bildirip keledi.

Xabar ga`plerdin` grammatikaliq o`zgeshelikleri, basqa ga`plerden parqi bayalawish ag`zag`a qarap belgilenedi.

1. Bayanlawish – bayanlawishlari aniqliq meyil formalarinan bolg`an habar ga`pler bolg`an, bolip atirg`an, yamasa endi bolatug`in waqiya ha`diyse haqqinda habarlaydi. Misali:Gu`z. Paxtalar ashiq bolip ashilg`an. Ha`mme paxta jiyin terimine ja`rdemge bardi.

2. Bayanlawishlari atawish so`zlerden bolg`an habar ga`pler tastiyiqlaw, biykarlaw ma`nidegi habardi bildiredi. Misali: Men studentpen. Ol mug`allim. U`yde adam joq. O`tirik so`ylew jaqsi emes.

3. Bayanlawishlari modal` so`zlerden bolg`an habar ga`pler gu`man, shamalaw. boljaw mazmunin bildiredi. Misali: Ba`lkim, menin` awil adamlarinday a`piwayi kiyingenime tan`lanip atirg`an shig`ar.

4. Bayanlawishlari sha`rt meyil formasinan ha`m edi ko`mekshi feyilinen bolg`an xabar arziw, tilek mazmunin bildiredi. Misali: Men de unversitette oqisam. Oqig`anlarimdi, u`yrengenlerimdi turmista iske asirsam edi.

5. Bayanlawishlari emish, mish janapaylari arqali an`latilg`an xabar ga`pler misqillaw, kek etiw mazmunin bildiredi. Misali: Moskvaday qalada ilimiy jumislar menen shug`illaniwshi alim Janbasqalag`a kelermish.

Xabar ga`pler to`mendegi grammatikaliq ha`m intonatsiyaliq o`zgeshelikke iye boladi.

1. Ga`ptin` bul tu`u`i xabar intonatsiyasina iye boladi. Bunday ga`plerde dawis tolqini ga`ptin` basinda ko`terilip aqirinda pa`seyedi. En` keyingi so`z pa`s aytiladi. Misali: Tan` atti. Ha`mmemiz jumislarimizg`a kettik.

2. Xabar ga`plerde ga`p ag`zalari belgili bir ta`rtipte ornalasqan boladi.

3. Xabar ga`plerdin` bayanlawishi feyildin` aniqliq meyil formalarinan ha`m atawish so`zlerden boladi.