Өзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы

Klaviaturalar
Klaviatura paydalaniwshi ta`repinen mag`liwmatlardi komp`yuterge
kiritiwge arnalg`an qurilma bolip tabiladi. Klaviatura tu`yinlerinin` sani ha`m jaylasiw
tu`rleri ha`rtu`rli komp`yuterlerde ha`rqiyli boliwi mu`mkin, biraq olardin` waziypasi
o`zgermeydi. IBM PC komp`yuterlerinde 2 tu`rli klaviaturalar paydalaniladi: kishkenesi -
83 tu`ymeli ha`m u`lkeni - 101 tu`ymeli klaviaturalar bar. U`lken klaviaturalarda
mag`liwmatlardi kirgiziw ju`da` qolayli.
Klaviaturalarda u`lken ha`riplerdi shig`ariw ha`m joqari registrdag`i belgilerdi kiritiw
ushin Shift tu`ymesinen paydalanadi. Misal ushin u`lken A ha`ribin shig`ariw ushin Shift
tu`ymesin basqan jag`dayda A tu`ymeside basiladi. Al kishi ha`riplerdi ha`m to`mengi
registrdegi belgilerdi shig`ariw ushin a`dettegishe sol zatlar ko`rsetilgen tu`ymeler
basiladi. Egerde tek u`lken ha`riplerden ibarat tekstlerdi kirgiziw kerek bolsa, onda
CapsLook tu`ymesin bir basiladi ha`m klaviaturada usi atamadag`i svet ko`k ren`de janip
turadi, demek u`lken ha`ripli tekstlerdi klaviaturada kirgiziwge boladi. CapsLook
tu`ymesin tag`i bir basilsa, klaviaturadag`i ko`k svet o`shedi, demek a`dettegi rejimde
to`mengi registrdag`i ha`rip ha`m belgilerdi kirgiziwge boladi.
IBM PC komp`yuterlerinde basqa a`lippege o`tiwdi arnawli klaviatura drayverleri
(kiritiw-shi¬ariwdi basqariwshi programmalar) orinlaydi. Bul programma a`dette
komp`yuter jumis islew barisinda qoyiladi ha`m operativ yadta jaylasadi. Bul
programmanin` waziypasi - klaviaturadag`i tu`ymelerdin` basiliwin qadag`alawdan ha`m
sa`ykes belgilerdi MS DOS operatsion sistemasina jetkerip beriwden ibarat. Klaviatura
drayverleri jaratilg`anda bir a`lippeden basqasina o`tiwdi ta`miyinlew ushin ma`lim
tu`ymeler kombinatsiyalari basiliwi na`zerde tutiladi. Sonin` ushin tu`ymelerdin` ma`lim
kombinatsiyalari basilg`annan son` klaviatura drayveri basqa a`lipbedegi belgilerdi
komp`yuterge jetkerip beredi. Ayirim drayverlerde kirill a`lipbesine o`tiw ushin
CapsLook arqali, bazilarinda eki Shift tu`ymelerin birgelikte basiw arqali yamasa Ctrl
ha`m Alt tu`ymelerin birgelikte basiw arqali o`tiledi.
Klaviaturalarda qosimsha arnawli tu`ymelerde bar. Olar:
· ·Enter (ayirim klaviaturalarda Return yamasa SR) - bul tu`yme qatardin`
kiritiliwinin` tamam bolg`anlig`in bildiredi. Misal ushin MS DOS komandalarin kiritiwde
ha`rbir komanda Enter tu`ymesinin` basiliwi menen tamamlanadi. “Enter” so`zinin`
mag`anasi kiritiw degen ma`nisti an`latadi.
· DEL - bul tu`yme, toliq “delete” so`zinen aling`an bolip, alip taslaw ma`nisin
bildiredi ha`m kursor ko`rsetip turg`an belgini alip taslaw ushin isletiledi.
· Ins - bul tu`yme “Insert” so`zinen aling`an bolip su`rip qoyiw ma`nisin bildiredi
ha`m bul tu`yme basiwli tursa, klaviaturadag`i ko`k svet janip turadi ha`m belgilerdi
kirgiziwde kursor turg`an jerdegi belgi jilisip su`riledi.

---

20
· Backspase (yamasa Enter tu`ymesinin` u`stindegi belgi) - bul tu`yme kursordan
shepte jaylasqan belgini o`shiredi.
Home, End, PgUp, PgDn - tu`ymeleri kursordi basqariw tu`ymeleri dep ataladi.
Home tu`ymesi kursordi qatar basina, End - qatar aqirina shig`ariwg`a, al PgUp -
kursordi bir “betke” keyin qaytariwg`a, PgDn - bir bet aldig`a o`tkeriwge uqsag`an
xizmetlerdi orinlaydi.
NumLook (sanlar rejimi) - bul tu`yme basilg`anda klaviaturanin` on` ta`repinde
jaylasqan sanlardan (0-9 sanlari) paydalaniw mu`mkinshiligin beredi ha`m bul rejimnin`
islep turg`anin ko`rsetiwshi klaviaturada¬i ko`k svet janip turadi. Keri jag`dayda Home,
End, PgUp PgDn, Ins, Del - tu`ymeleri isleydi.
Esc (“Escape” so`zi qashiw ma`nisin an`latadi) - bul tu`yme komandani biykar
etiw ushin yamasa programmadan shig`iw ushin paydalaniladi.
G`1-G`12 (ayirim klaviaturalarda G`1-G`10) - bul tu`ymeler tu`rli arnawli
a`mellerdi orinlaw ushin qollaniladi. Olardin` waziypasin orinlanip atirg`an programma
belgileydi.