4
bar bolatug`inin ko`zde tutadi. Informatsiyanin` derekleri, ba`rinende burin, ta`biyg`iy
ob`ektler: planetalar,
juldizlar, adamlar, haywanlar, o`simlikler, jer maydanlari, jaylawlar,
tog`aylar h. t. b. boladi. Sonin` menen birge, ilim menen texnikanin` rawajlaniwinin`
barisinda ilimiy ta`jiriybeler, mashinalar, a`sbap-u`skeneler, texnologiyaliq protses-sler
informatsiyanin` dereklerine aylanadi.
Sonday-aq, informatsiyani qabillawshi
ob`ektlerdin` de sani og`ada ko`p: adamlar, haywanlar, o`simlikler, ha`r qiyli a`sbap-
u`skeneler h. t. b. Sonliqtan bu`gingi ku`ni bul tu`siniktin` ma`nisi a`dewir ken`eydi.
Informatsiya dep, mu`mkin bolg`an barliq ob`ektler, qubilislar, protsessler haqqindag`i
mag`liwmatlardin` jiynag`ina aytiladi.
Informatsiyanin` dereklerinin` ha`m qabillawshilarinin` og`ada ha`r qiyli boliwi, oni ha`r
qiyli ko`riniste jazip ko`rsetiw mu`mkinshiligine alip keldi. Olardin` tiykarg`ilari minalar:
sha`rtli belgi, tekstli ha`m grafikaliq ko`rinisinde jazip ko`rsetiw. Sha`rtli belgi ko`rinisinde jazip
ko`rsetiw, usinday belgilerden: ha`riplerden, tsifrlardan, ha`r qiyli belgilerden h. t. b.
paydalaniwg`a tiykarlang`an. Bul informatsiyalardi an`latiwdin` en` a`piwayisi bolip, is ju`zinde
tek ha`r qiyli qubilislar haqqinda signallar (xabarlar) beriw ushin qollaniladi. Ma`selen,
ko`shedegi svetofordin` jasil sveti adam ha`m transporttin` ju`riwine ruxsat berilgenin, qizil
sveti, kersinshe, ju`riw qadag`an etilgenin xabarlaydi, al sari sveti ko`she ha`reketinin` sipatinin`
o`zgeriwinin` belgisi boladi.
Informatsiyani tekstli ko`rinisinde jazip ko`rsetiw a`dewir quramali.
Bunda da,
joqaridag`i siyaqli sha`rtli belgiler paydalaniladi: ha`ripler, tsifrlar, matematikaliq
belgiler. Biraqta informatsiya tek bul belgilerdin` o`zlerinde g`ana bolip qalmastan,
olardin` jaylasiw ta`rtibinde de, bir-biri menen biriktirilip jaziliwlarinda da, bar boladi.
Ma`selen, “kesh” ha`m “shek” so`zleri birdey ha`ripler menen jaziladi, biraq ha`r qiyli
informatsiyag`a iye boladi. Sha`rtli belgilerdin` o`z-ara qatnasinin` ha`m adamnin` so`zin
sa`wlelendiriwine
baylanisli, tekstli informatsiya og`ada qolayli ha`m ken` qollaniladi.
Ma`selen, informatsiyalardi jazip ko`rsetiwdin`
bul usilinan paydalanip, du`n`ya ellerinde
ko`p sanli kitaplar, ja`miyetlik-siyasiy, ilimiy ha`m basqa tu`rdegi jurnallar basilip
shig`arilip, taratiladi.
Biraqta en` ko`lemlisi (siyimlisi), sonin` menen birge, en` quramalisi
informatsiyalardi grafikaliq ko`riniste jaziw boladi. Ta`biyattin` ko`rinisleri, foto-
su`wretler, sizilmalar, sxemalar, su`wretler bizin` turmisimizda u`lken a`hmiyetke iye
ha`m og`ada ko`p informatsiyalarg`a iye boladi.
Informatsiya ja`miyettin`, tirishiliktin` ha`m barliq adamlar-din` xizmetlerinin` bar
boliwinin` en` a`hmiyetli faktori (sebebi) bolip tabiladi. Informatsiyalardin` ko`lemleri
barg`an sayin tez o`sip baratir. Informatsiyalardi paydalaniw usillari da tez o`zgerip atir.
Birinshi gezekte, bul mina¬an baylanisli: egerde burinlari ashilg`an ilimiy jan`aliqlardi
o`ndiriske en`giziw ushin keminde 5-10 jil waqit talap etiletug`in bolsa, al ha`zirgi
waqitta xaliq xojalig`inin` o`siw pa`ti jan`a ilimiy
ideyalardi qisqa waqit ishinde, yag`niy
tikkeley yamasa 1-2 jil ishinde paydalaniwdi talap etedi. Bunnan tisqari, xaliq xojalig`i
o`zinin` xizmetin atqariwi ushin, informatsiyalardin` tez o`sip baratirg`an ag`imlarin
qayta islewdi talap etedi. Bunin` ba`ri informatsiyaliq protsesslerdi, yag`niy
informatsiyalardi jiynaw, saqlaw, jetkerip beriw, qayta islew menen baylanisli
protsesslerdi, texnikaliq jaqtan jaqsi rawajlang`an, iri sanaatqa o`tkeriw za`ru`rligine alip
keldi. Ha`zirgi waqitlari usig`an baylanisli, xaliq xojalig`inin` bir tarawi esabinda
informatsiyaliq industriyani quriw jumislari iske asirilip atir.
Xaliq xojalig`inin` rawajlaniw ma`selelerin u`yrene atirip, biz energetikaliq ha`m
mineral bayliqlari tu`sinikleri menen tez-tez ushirasamiz. Olardin` birinshisi elimizdegi
elektr stantsiyalarinin` quwatlilig`in, al ekinshisi - jer asti qazilma bayliqlarin aniqlaydi.
5
Informatsiyalardi paydalaniw menen baylanisli protsesslerdi informatsiyaliq bayliqlar
(resurslar) dep ataydi.
Ha`zirgi zamang`i informatsiyaliq bayliqlar - bul ilimiy-teoriyaliq ashiliwlar, oylap
tabiliwlar, ekonomikaliq-matemati-kaliq modeller, mashinalardin` ha`m
texnologiyaliq
protsesslerdin` joybarlari, jerdin` asti ha`m okeanlar haqqindag`i mag`liwmatlar h. t. b.
Bul - barliq a`sirler dawaminda adamzat ta`repinen toplang`an ruwxiy bayliq. Bul -
ha`zirgi zaman ma`mleketinin` intellektualliq (aqil-parasatliq) qudretin aniqlaytug`in
o`lshem.
Do'stlaringiz bilan baham: 
