O’ZBEKISTAN RESPUBLIKASI JOQARI HA`M ORTA
ARNAWLI TA`LIM WA`ZIRLIGI
TAShKENT MA`MLEKETLIK
AGRAR UNIVERSITETI
NO`KIS FILIALI
«Ekonomika ha’m awil xojalig’in basqariw» kafedrasi
Dotsenti ALMAS INYATOV
assistenti TAZAGUL PAXRATDINOVA
INFORMATIKA
HA`M
INFORMATSIYALIQ
TEXNOLOGIYaLARI PA`NINEN
No`kis 2015-2016 oqiw jili
2
«Men XXI asr ma`naviyat asri, ma`rifat
asri, ilm-fan va madaniyat va axborot
asri bwlishiga qat`iyan aminman»
Islom Karimov
1-tema. Kirisiw. Oqitiwdag`i maqset ha`m waziypalar.
Pa`nnin` rawajlaniw basqishlari.
Reje:
1. Informatika tu`sinigi.
2. Informatsiyaliq ma`deniyat tu`sinigi
3. Mag`liwmatlardi islep shig`iw basqishlari
Sizler burin mektepte,
akademiyaliq litsey, o`ner-ka`sip kolledjlerinde yamasa orta
arnawli oqiw orinlarinda “Informatikanin` ha`m esaplaw texnikasinin` tiykarlari” pa`nin
u`yrendin`iz. Bul pa`nnin` basli maqseti sizlerdin` diqqatin`izdi, turmisimizdin` barliq
ta`replerin o`z ishine alatug`in, ha`zirgi zaman ja`miyetin informatizatsiyalaw ha`m
komp`yuterlestiriw ma`selelerine awdariwdan ibarat edi. Bizin` informatikag`a
qizig`iwshilig`imizdin` joqari boliwinin` tiykarg`i sebebi mine usinda. Ba`rinende burin,
bul pa`nnin` o`zgesheliklerin biliwimiz ha`m ol u`yrenetug`in ma`seleler toparin ayqin
aniqlawimiz kerek.
Ha`r bir jas bilimli adam boliwi ushin adamzat ta`repinen usi waqitqa shekem
toplang`an (jiynalg`an) fundamental` bilimleri tarawinan belgili ko`lemdegi
bilimlerdi,
sonday-aq, ko`ndelikli turmisimizda kerek bolatug`in, a`meliy ko`nlikpelerdin` bir
toparin o`zlestiriwi za`ru`rli.
Fundamental` ilimler ta`biyattin` ha`m ja`miyettin` adamlardin` erkinen g`a`rezli
bolmag`an, ob`ektivlik nizamlarin u`yretedi. Ta`biyattin` nizamlarin matematika, fizika, ximiya,
biologiya pa`nleri, al ja`miyettin` rawajlaniw ha`m ekonomikanin` nizamlarin-ja`miyet taniw
ha`m tariyx pa`nleri, estetikanin` ha`m ko`rkem do`retiwshiliktin` nizamlarin a`debiyat pa`nleri
u`yretedi.
Fundamental` ilimler menen bir qatarda, qollanba ilimleri de bar. Olar bir neshe
ilimlerdin` bir-biri menen qosilg`an
shegaralarinda payda boladi, ma`selen, biofizika,
ekologiya, elektronika h. t. b.
Qorshag`an ortaliq haqqinda adamg`a burin ma`lim bolmag`an, jan`a bilimlerdi
o`zlestiriw ilim dep ataladi. Al bul bilimlerdi materialliq ha`m ruwxiy bayliqlardi
do`retiw ha`m paydalaniwdin` barisinda iske asiriw-texnologiya dep ataladi. Bul
tu`siniklerdin`
arasinda aniq shegara joq, olardi bir-birine qarsi qoyiwg`a bolmaydi.
Egerde ilim texnologiyanin` rawajlaniwin qozg`awshi ku`sh bolsa, onda texnologiyada
ilimnin` rawajlaniwina o`zinin` ta`sirin tiygizedi. Ko`pshilik jag`daylarda, belgili
nizamliliqlar tiykarinda qandayda bir texnologiyaliq jan`aliqti jaratiwg`a ha`reket etiw
jan`a fundamental` bilimlerdi iyelewge alip keledi (kosmosliq texnologiyanin`
rawajlaniwi bug`an misal bola aladi).
Qa`legen texnologiya fundamental` yamasa qollanba ilimine su`yenedi. Ma`selen,
ag`ash ustasinin` sheberligi, ba`rinende burin, kerekli a`sbap-u`skenelerden
paydalanip,
ag`ashti qayta islew uqiplilig`i menen aniqlanadi. Biraqta sheber usta ag`ashtin` ha`r qiyli
tu`rlerinin` fizikaliq qa`siyetlerin, boyau ha`m laklerdin` ximiyaliq qa`siyetlerin,
estetikanin` nizamlarin biliwi kerek. Rejisser, ko`rkem fil`mdi jaratiwdin` barisinda
do`retiwshiliktin` ob`ektiv nizamlarinan, fil`minde so`z bolatug`in ma`seleler boyinsha
konkret
bilimlerden, kino o`ndirisinin` texnologiyasinan, paydalanadi.
3
Informatika pa`ni informatsiyalardin` qa`siyetlerin, texnikaliq qurallardin`
ja`rdeminde olardi jazip ko`rsetiw, jiynaw, qayta islew ha`m jetkerip beriwdin` usillarin
u`yretedi. Batis Evropa ellerinde bul ilimdi “computer science”-komp`yuterlik ilim dep
ataydi.
Informatikanin` teoriyaliq tiykarin fundamental` ilimlerinin` topari du`zedi:
informatsiyalar teoriyasi,
algoritmler teoriyasi, matematikaliq logika, kombinatorliq
tallaw, ra`smiy grammatika h. t. basqalar.
Informatikanin` o`zegi - sa`ykes texnikaliq ha`m bag`darlamaliq qurallardin`
jiynag`inan turatug`in informatsiyaliq texnologiya boladi. Onin` ja`rdeminde, adamzat
turmisinin` ha`m xizmetinin` barliq tarawlarinda ushirasatug`in informatsiyalardi qayta
islew ushin og`ada ha`r qiyli a`meller orinlanadi.
Ja`miyettegi ha`m ilim-texnikadag`i o`zgerisler barliq tarawlarda u`lken
jan`aliqlardi ashiwg`a sebepker bolmaqta. Komp`yuterlerdin` oylap tabiliwi XX a`sirdegi
insan turmisindag`i basli jan`aliqlardin` biri bolip tabiladi.
Ha`zirgi informatsiyalang`an ja`miyette komp`yuterler texnologiyasi tez pa`t penen
rawajlanbaqta. Mag`liwmatlardi basqariw ha`zirgi ku`nde qa`niygelerdin` o`z ka`sibi
menen bir qatarda komp`yuter ha`m informatsiyaliq texnologiyalardi o`zlestiriwin talap
etpekte.
Ja`miyettegi o`zgerisler informatika tarawinada o`zinin` ta`sirin tiygizbekte.
Informatsiyaliq texnologiyadag`i o`zgerisler jillar
ishinde emes, al aylar ishinde
jan`alanip o`zgerip barmaqta.
Informatika ha`m informatsiyaliq texnologiyalarg`a tu`sinik berip o`tsek:
