Өзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы

U`zliksiz ha`m diskretli informatsiyalar
Joqarida atap o`tilgenindey, informatsiya tu`sinigi og`ada ken` tu`sinik bolip, og`an
pu`tkil a`lem jayg`asadi - barliq ha`r qiyli zatlar, qublislar, adamzattin` pu`tkil tariyxi,
ilimiy-izertlewlerdin` barliq tomlari, shayir ha`m jaziwshilardin` barliq shig`armalari h. t.
b. Zatlardin` ha`m qubilislardin` bul ko`pligi eki ko`riniste (formada) sa`wlelenedi:
u`zliksiz ha`m diskretli ko`rinisinde (“diskretli” atamasi latinnin` “discretus” degen
so`zinen aling`an bolip, bizin`she “u`zlikli”, “bo`leklengen” degen ma`nislerdi an`latadi).
Olardin` ma`nisleri minalardan ibarat. Ob`ektler ha`m qubilislar, olardin` ken`isliktegi
ha`m belgili waqit ishindegi awhallari fizikaliq shamalar menen sipatlanadi. Fizikaliq
shamalardin` misallari massa, temperatura, araliq, qozg`aliwshi dene ju`rip o`tken joldin`
uzinlig`i, jaqtiliqtin` jaqtililig`i h. t. b. boladi. Shama tu`siniginen paydalana otirip, ol
ha`r qiyli ma`nislerdi qabil ete alatug`inin na`zerde tutamiz. Ma`selen, ha`r qiyli deneler
ha`r qiyli massalarg`a iye boladi, temperatura waqittin` o`tiwi menen o`zgeredi h. t. b.
Bazibir shamalar qandayda bir araliqtan qa`legen ma`nislerdi qabil ete aladi. Bul
ma`nisleri bir-birine qa`legenshe jaqin bolip, geyde olardi ajiratiwdin` o`zi qiyin boladi.
Biraq ajiratiwg`a boladi. Bunday shama qabil etetug`in ma`nislerdin` sani sheksiz ko`p
boliwi mu`mkin. Usinday qa`siyetke iye bolg`an shamalar u`zliksiz shamalar dep, al
u`zliksiz shamalarda bar informatsiyalar, u`zliksiz informatsiyalar dep ataladi.
U`zliksiz shamalardan pu`tkilley basqasha shamalarda bar. Ma`selen, jaydin`
ishindegi adamlardin` sani, atomdag`i elektronlardin` sani h. t. b. Bunday shamalar tek
pu`tin 0, 1, 2, 3, . . . ma`nislerin g`ana qabil etedi ha`m ma`selen, 1, 75 yamasa 2, 5
ma`nislerine iye bolmaydi.
Tek toliq aniqlang`an bazibir ma`nislerdi g`ana qabil etetug`in shamalar diskretli
(u`zlikli) shamalar dep ataladi. Bunday shamalar, olardin` barliq ma`nislerin pu`tin 0, 1,
2, 3, . . . sanlari menen nomerlewge bolatug`inlig`i menen sipatlanadi. Biz barqulla
ta`biyattag`i ha`m ja`miyettegi diskretli ko`rinisindegi shamalar menen tez-tez ushirasip
turamiz. Ma`selen, geometriyaliq figuralar: u`shmu`yeshlik, kvadrat, parallelogramm
h.t.b., a`lipbenin` ha`ripleri, o`simliklerdin` ha`m haywanlardin` tu`rleri, kitaplardin`
atamalari h. t. b. diskretli shamalarg`a jatadi. Bunday shamalarg`a iye bolg`an
informatsiyalar diskretli informatsiyalar dep ataladi.
Informatika ha`m informatsiyaliq texnologiya-aniq texnikaliq ha`m da`stu`rler
qurallarinin` jiynag`i bolip, olar ja`rdeminde biz mag`liwmatlardi qayta islew menen
baylanisli bolg`an turmistag`i tu`rli ma`selelerdi ha`m a`meliy mashqalalardi sheshe
alamiz.
Jaqin jillarg`a shekem qandayda bir ma`seleni komp`yuter ja`rdeminde sheshiw
ushin algoritmlik tilde programmalastiriwdi, programmani mashinanin` yad bo`limine
kirgiziwdi h.t.b. operatsiyalardi biliw talap etiletug`in edi. Bul jumislardin` barlig`in
qa`niygeler iske asirar edi. Bu`gingi ku`nde bul islerdin` barlig`i alding`i texnologiya
ha`m sistemalarda alip bariladi.

---

6
Ja`miyetti informatsiyalastiriw protsessi ha`r bir insannan informatsiyaliq sistema
ha`m texnologiyalardi joybarlastiriw, sho`lkemlestiriw ha`m olardi basqariw qa`billetlin
talap etpekte. Bul o`z gezeginde informatika tarawi boyinsha qa`niyge bolmag`an
paydalaniwshilar ushin o`z xizmetinde tekstlerdi teriw ha`m ko`rkemlew (dizayn)
quramali emes esaplawlar, grafik, diagramma, su`wret siziw, mag`liwmat bazasin
sho`lkemlestiriw h.t.b. a`mellerdi orinlaw imkaniyatin beretug`in informatsiyaliq
texnologiya servisi WINDOWS sistemasin keltirip shig`ardi.
WINDOWS da servis jaqsi sho`lkemlestirilgen, siz bir ma`seleni bir neshe usilda
orinlawin`iz mu`mkin.
Bul sistemada xizmet ko`rsetiwdin` ju`zden aslam tu`rleri bar. Olardi u`yreniw ha`m
paydalaniw ja`miyettin` ha`r bir ag`zasi, a`sirese studentler, keleshek jaslari ushin da`wir
talabi.