30
m1seleni4 e4 kerekli, tiykar2·lar·n k5rseti7 kerek. Bunnan keyin
m1seleni 3ays· matematikal·3 metodta sheshi7 ta4lanad·. Us· metodt·
ta4la7 e4 18miyetli bas3·shlar·n·4 biri bol·p esaplanad·.
Ekinshi bas3·sh - bul, esapt· sheshi7 algoritmin d6zi7. Bul bas3·sh e4
3·y·n bas3·sh bol·p esaplanad·
:
algoritmdi d6zi7shiden 6lken
tvorchestvol·3 k5z-3arast· talap etedi. D6zilgen algoritm 81r 3·yl· bol·p
jaz·l·7· m6mkin, m·sal·
:
s5z dizbegi t6rinde yamasa arna7l· algoritm
tilinde. Algoritm tilinde degenimiz 81r 3·yl· geometriyal·3
figuralardan
turatu2·n izbe-izlikti aytam·z.
:shinshi bas3·sh - bul, m1seleni sheshi7di4 programmas·n d6zi7.
M1seleni sheshi7di4 programmas·n d6zi7 ush·n 3anday da bir algoritm tili
ta4lanad· 81m sol til boy·nsha programma jaz·lad·. *1r bir algoritm
tilini4 5zine tiyisli strukturalar· bolad· 81m bir-birinen 5zini4
d6zilisleri menen aj·ral·p turad·. Programma tillerini4 5zlerini4
komandalar· bolad· 81m us· komandalard·4 izbe-izligi t6rinde
programma
d6ziledi. Bunnan keyin bul d6zilgen programma tekserilip sh·2·p tayar
bol2annan keyin kompyuterge kiritiledi. Us· bas3·sht· t5rtinshi ya2n·y
programman· elektron esapla7 mashinas·na kiriti7 bas3·sh· dep atayd·. Bul
bas3·shta programma EEM na kiritiledi, redaktorlenedi 81m s·nap k5riledi.
Sonnan keyin jiberilgen 31te kemshilikler d6zetiledi. D6zetilgen programma
s·nap k5riledi 81m paydalan·72a beriledi.Bul etap k5p 7a3·tt·, k6shti
81m sh·2·nlard· talap eti7i m6mkin. Sonl·3tan 81zirgi programmistler,
31niygeler us·lard· je4illeti7 ma3setinde k5plegen ja4a apparat 6skeneler
81m sistemalard· oylap ta7·p at·r. Solard·4 j1rdeminde esapla7 texnikas·
tara7· k5plegen m6mkinshilikler 81m jetiskenlikke erisip at·r.
Besinshi bas3·sh·m·z - bul, d1slepki ma2l·7matlard· kiriti7 81m
programman· iske 3os·7 bol·p tab·lad·. Esapla7 mashina us·dan keyin
keyingi sheshimdi sh·2ar·p beredi. Bira3 us· menen esap sheshilip bold·
degen s5z emes.
Alt·nsh· bas3·sh - bul, sh·33an esapt·4 sheshimin analizle7.
Analiz
tiykar·nda 3oy·l2an esapt·4 sheshimi 3anaatland·rama, jo3pa
?
Keyingi
esaplard· us· programmada sheshi7 3olayl· ma, bas3a ma2l·7matlard·
kiritip isle7ge bolama, us·lard·4 barl·2· k5rilip sh·2·lad·. ?a3·t
5ti7i menen bul programma2a belgili bir 5zgeris kiritip, korrektirovkalap
jum·st·4 effektivligin k5teri7ge m6mkinshilik tu7d·ra al·7· kerek 8.t.b.
Solay etip ekonomikal·3 esaplard· EEM de sheshi7di4 tiykar2·
bas3·shlar· us·lardan ibarat.
Paydalan·7sh· ekonomikal·3 esaplard· EEM de sheshkende budan bas3a,
tayar programmalardan da paydalansa bolad·. Bunday ja2dayda paydalan·7sh·
birinshi bas3·shtan 5tkennen keyin (ya2n·y esapt·4 3oy·l·7·
31
bas3·sh·nan) ta4layd·, tayar programmadan paydalan2an dur·s pa ya kerekli
matematikal·3 metodt· ta4lap 5zinshe programma d6zse ja3s· bolama.
*1zirgi zamanag5y kompyuterlerde k5plegen tayar programmalar,
ja4a sistemalar engizilmekte. Solard·4 j1rdeminde k5p
esaplar tayar
programmalar j1rdeminde sheshiledi.
Algoritm d6zilisini4 t6rleri.
Algoritm degenimiz - bul, meselelerdi sheshi7de or·nlanatu2·n
k5rsetpeler izbe-izligi bol·p tab·lad·. Algoritm d6zi7 protsessi
algoritmizatsiya dep atalad·, olar algoritm t6rinde, tablitsa t6rinde, grafik
t6rinde berili7i m6mkin. S5z benen berilgeni, algoritmdi s5zler ar3al·
t6sindiredi. Tablitsa t6rinde berilgen taps·rma algoritmdi tablitsa
formas·nda 81m esapla7 formulalar ar3al· beredi. Grafik t6rindegi taps·rma
bolsa, yamasa blok-sxema - bul algoritmdi geometriyal·3 figuralar t6rinde
k5rsetedi, olar bloklar dep atalad·. Bloklard·4 izbe-izligi 81m olard·4
aras·nda2· 3os·7 liniyalar· blok-sxeman· 3urayd·.
Algoritmdi blok-sxemalar
t6rinde k5rseti7 e4 bir 3olayl· 81m ke4 taral2an t6ri. Blok-sxeman·4
bloklar· jo3ar·dan t5men 3aray ornalasad·. Sxemada2· 81r bir bloklard·4
aras·nda2· 3os·7 liniyas· 3ayta isle7 protsessini4 ba2darlar·n k5rsetip
turad·. *1r bir us·nday ba2dar
tarmak
dep atalad·.
Algoritmlestiri7di 6sh t6rli protsesske b5lip 3ara72a bolad·
:
s·z·kl·
protsess,
tsiklli
protsess,
tarmakl·
protsess.
Algoritmlerdi blok-sxema turinde ko`rsetiw.
Bunda algoritm grafikaliq tu`rde aniq belgilengen waziypalardi orinlaytug`in bloklar
izbe-izligi ko`rinisinde ko`rsetiledi. Bloklar o`zara strelkalar ja`rdeminde tutastiriladi.
Blok ishinde onin` waziypasin ko`rsetiwshi mag`liwmat so`zler ja`rdeminde yaki
formulalar menen beriledi.
Blok sxemanin` barliq bloklari sanlar menen izbe-iz o`siwi boyinsha nomerlenedi.
Ha`r tu`rli xaprakterdegi esaplaw protsessi ushin tiyisli bolg`an bir neshe blok-sxemalar
du`ziw u`lgilerimenen tanisip shig`amiz.
Siziqli esaplaw protsessi. Bunda, bloklarda ko`rsatilgen
esaplawlar tek qana izbe-iz
orinlaniwi sha`rt.
Misal: To`mendegi funktsiya esaplaniwi kerek.
)
(
2
)
(
)
(
2
2
2
C
BX
AX
C
BX
AX
COS
C
BX
AX
SIN
Z
-
-
+
+
-
+
-
-
=
Bul ma`seleni sheshiw algoritminin` blok sxemasi to`mendegishe:
