Өзбекстан Республикасы Жоқары ҳәм орта арнаўлы

Tsiklli esaplaw protsessi
. Bunday ma`seleler praktikada ju`da` ko`p ushirasadi.
Bunday jag`dayda ma`sele sheshimi esaptin` bir bo`legin ma`lim matematikaliq
formulalar ja`rdeminde jan`adan jan`a sanlar menen birneshe ma`rte ta`krarlanip
sheshiledi ha`m qandayda bir shegarag`a barip toqtatiladi.
Bunday esaplaw protsessin birneshe ma`rte qaytalanilatug`in bo`lekleri
tsikllar
dep
ataladi. Tsiklli algoritm programmasi ko`lemini tsikl bo`legin birneshe ma`rte
qaytalaniwi esabinan birqansha ko`p ma`rteleb qaytariliwi esabina biraz qisqartiladi.
Misal. Tsikliq protsessininin` blok-sxemasi duzilsin. To`mendegi keltirilgen
funktsiyanin` 100 shekem ma`nisi esaplansin.
)
100
,...,
2
,
1
(
)
(
=
=
i
i
i
i
X
X
X
SIN
Y
a
Bul ma`sele sheshiminin` algoritminin` blok-sxemasi to`mendegishe:
Bul jerde 2-shi blok tsiklinin tayarlaydi, baqasha aytqanda argumentti da`stlebki
ma`nisin belgileydi. 5-shi blok argument
k
Х
ni ma`nisin ma`sele sha`rtine ko`re ha`r bir
tsikl orinlang`annan son` bir birlikke o`zgertedi. 6-chi blok tsikldi basqaradi, bunin` ushin
barxulla
100
<
i
X
sharti orinlaniwin tekserip turadi, bul shart orinlanbag`an jag`dayda
tsikldan shig`iwin ta`miyleydi ha`m ta`rtip tsifri boyinsha keyingi blokqa basqariwdi
o`tkeredi.
Ha`r qanday tsikldi payda etiw ushin to`mendegi funktsiyalardi orinlawshi bloklar
kerek boladi:
1) Tsiklda o`zgeretug`in o`zgeriwshini da`slepki ma`nisin beriw (tsikldi tayarlaw),
2) O`zgeiwshinin` ma`nisin ha`r bir taza tsikl baslanui aldinnan o`zgertiriw,
3) Ha`r bir tsikl son`inda tsikldi tamamlaw shartin tekserip ko`riw ha`m eger tsikl
tammam `olg`an bollsa, tsikldan shig`ip ketiwin payda etiw,
4) Eger tsikl tammam bollmag`an bollsa, tsikl bsina qaytuin payda etiw (tsikldi
basqariw).
1
a
O`zegriwshilerdi kiritin`
2 X
i
=1 di esaplaw
3 Y
i
=SIN(
a
X
i
)/X
i
di esaplaw
4 Y
i
íè
na`tijeni baspag`a shig`arin`
g`ar$wsh$g`ar$n`
5 X
i
=X
i-1
+1 di esaplaw
6 X
i
£
100
7 son`$
au
yak

---

34