O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport unversiteti “Avtomobil yo'llari muhandisligi” fakulteti

Музлаш пайтида кўпчишлик даражаси бўйича грунтларнинг таснифланиши (ШНК 2.05.02-07, Илова В, 4.1-жадвал )
4.1-жадвал

Кўпчишлик бўйича грунтлар гуруҳлари	Кўпчишлик даражалари	Нисбий совуқли кўпчиш
I	Кўпчимайдиган	1 ва кам
II	Заиф кўпчийдиган	1 юқори ва 4 гача
III	Кўпчийдиган	4 юқори ва 7гача
IV	Кучли кўпчийдиган	7 юқори ва 10 гача
V	Ўта даражада кўпчийдиган	10 дан юқори

Кўпчишлик даражалари бўйича грунтлар гуруҳлари
(ШНК 2.05.02-07, илова В, 4.2-жадвал)
4.2 - жадвал

Грунт	Гуруҳ
Таркибида 0,05 дан майда зарралари 2 % гача бўлган йирик ва ўртача йирик шағалтошли грунт	I
Таркибида 0,05 дан майда зарралари 15 % гача бўлган йирик ва ўртача йирик, таркибида 0,05 дан майда зарралари 15 % гача бўлган майда шағалтошлигрунт, енгил йирик қумли грунт	II
Енгил қумлигрунт; енгил ва оғир қумоқ грунт, лой	III
Чангли қум; чангли қумоқ; оғир чангли қумоқ	IV
Оғир чангли қумлоқ, енгил чангли қумоқ	V

4.3-жадвал

Йўл тўшамалари тури	Қоплама тури	Совуқли кўпчишнинг йўл қўйиладиган катталиги, (lдоп), m
Мукаммал	асфальтбетонли	4
Енгиллаштирилган	асфальтбетонли	6
Ўтувчи	ўтувчи	10

Совуққа чидамлиликка олдиндан текширишда эҳтимолдаги совуқли кўпчишнинг катталигини қуйидаги формула бўйича аниқлаш лозим:
l_кўпч.= l_{ўрт.кўпр}К_ТСДК_плК_грК_юклК_нам , (4.4)
бунда: l_{ўрт.кўпр}- йўл тўшамасининг қалинлиги (асоснинг қўшимча қатламларини ҳам қўшганда), кўпчишлик даражаси бўйича гуруҳлари (4.2-жадвал) ва музлаш чуқурлигига (z_муз) боғлиқ равишда -расм бўйича аниқланадиган ўртачалаштирилган шароитларда музлаш кўпчишининг катталиги;
К_{ТСД (тупроқ сувлари даражаси)} – грунт ёки узоқ турадиган юзали сувлар (Н_γ) ўрнашишининг ҳисобланадиган чуқурлиги таъсирини ҳисобга олувчи коэффициент ; грунт ёки узоқ турадиган юзали сувлар бўлмаганда қуйидагича қабул қилиш керак: оғир ва чангли қумлоқ ва қумоқ грунт учун К_ТСД = 0,53; қум ва енгил ва йирик қумлоқ учун К_ТСД = 0,43;
К_пл – ишчи қатлам грунтининг зичланиш даражасига боғлиқ коэффициенти;
К_гр – кўтарма ёки ўйма асоси грунти донадорлик таркибининг таъсирини ҳисобга олувчи коэффициент;
К_юкл – юқорида ётувчи конструкциянинг музлаган қатламдаги грунтга ўзининг хусусий вазнидан юкланишнинг таъсирини ҳисобга олувчи ва музлаш чуқурлигига боғлиқ бўлган коэффициент;
К_нам –грунтнинг ҳисобланадиган намлигига боғлиқ коэффициент.
Агар табиий кузатишлар мавжуд бўлмаса, йўл конструкцияси музлашининг чуқурлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади:
z_муз = z_{муз(ўрт)} х 1,38 (4.5 )
бунда z_{муз(ўрт)}- изочизиқлар ёрдамида ўрнатиладиган мазкур ҳудуд учун музлашнинг ўртача чуқурлиги.
Йўл конструкциясининг 2 m гача бўлган z_музл. музлаши чуқурлигида 1_{ўрт.кўпчиш} 9-расмнинг графиклари бўйича белгиланади.
Агар хизматнинг 10 йилгача ҳисобланадиган эҳтимолдаги кўпчишнинг олинган катталиги талаб қилингандан ортиқ бўлса, 10 йилдан ортиқ бўлган хизмат муддатида талаб қилингандан 80% ортиқ бўлса, совуқдан ҳимояловчи қатламни барпо қилиш вариантини кўриб чиқиш керак.
4.4-жадвал

Зичланиш коээфициенти Кзич	Кпл
	чангли қум, енгил ва чангли қумлоқ, қумоқлар, лойлар	чанглилардан ташқари қумлар, енгил йирик қумоқ
1,03-1,00	0,8	1,0
1,01-0,98	1,0	1,0
0,97-0,95	1,2	1,1
0,94-0,90	1,3	1,2
0,90 дан кам	1,5	1,3

4.5-жадвал

Грунт	Кгр
қумлар	1,0
қумлоқлар	1,1
қумоқлар	1,3
лойлар	1,5

4.6-жадвал

Нисбий намлик W/WT	0,6	0,7	0,8	0,9
Кнам	1,0	1,1	1,2	1,3

Совуққа чидамли конструкциясининг талаб қилинадиган қалинлиги тахминий ўлчанади. Бунинг учун, l_{йўл қўй}, совуқли кўпчишнинг йўл қўйиладиган катталигини билган ҳолда, совуқли кўпчишнинг ўртача катталиги l_{ўрт.кўпч.}қуйидаги формула бўйича ҳисобланади:
l_кўпч = l_{ўрт.кўпч}К_ТСДК_зичК_грК_юклК_нам (4.6)
Совуққа ҳимояли қатлам (h_сҳ) қалинлигини ойдинлаштирилган ҳисоблаш конструкциянинг термик қаршилиги бўйича бажарилади (4.2-расм). Бунинг учун қуйидаги дастлабки маълумотларга эга бўлиш лозим:

4.2-расм. L_{ўрт.кўпч} совуқли кўпчишининг ўртача катталигини аниқлаш учун графиклар
- қараб чиқилаётган йўл участкасининг географик жойлашган ўрни;
-мустаҳкамлик ва сув ўтказиши шартлари бўйича зарур бўлган йўл тўшамасининг конструкцияси;
- йўл пойи ишчи қатлами намланишининг схемаси (1, 2 ёки 3) ва қоплама сиртидан сув ости сувлари ўрнашишининг ҳисобланадиган чуқурлиги;
- йўл пойи грунтларининг номи;
- йўл тўшамасининг ҳисобланадиган хизмат муддати.
Совуққа ҳимояли қатламнинг h_сҳ қалинлиги қуйидаги формула бўйича аниқланади:
h_сҳ = (R_{тўш(тал)}-R_тўш(о))λ_{сҳ ,} (4.7)
бунда R_тўш(о)- қараб чиқилаётган йўл тўшамаси конструкциясининг термик қаршилиги, [m²k/W];
R_{тўш(тал)} – мазкур шароитларда талаб қилинадиган йўл тўшамасининг термик қаршилиги, [m²k/W];
Λ_сҳ – эриган ва музлаган ҳолатлардаги материал иссиқлик ўтказиш коэффициентларининг ўрта арифметик қийматига тенг совуққа ҳимояли қатламнинг иссиқлик ўтказишлик коэффициенти, W/(mk).
Ҳақиқатда ўлчанмаган қийматлар мавжуд бўлмаганда ҳисоблашда жадвал қийматларини λ_мз қўшишга йўл қўйилади.
R_од(тр) йўлнинг кўриб чиқилаётган участкасининг географик жойлашишига мувофиқ келувчи харитадаги изочизиқлар рақамига боғлиқ равишда аниқланади. Участка изочизиқлар орасида жойлашганида R_од(тр) нинг иккита қиймати аниқланади ва бу изочизиқларга мувофиқ келувчи h_сҳ, нинг иккита қиймати ҳисоблаб чиқилади. Совуққа ҳимоя қатламнинг изланган қалинлигига қараб чиқилаётган йўл участкасидан қўшни изочизиқларгача масофага боғлиқ равишда интерполяция усули билан аниқланади.


Топшириқ: Талаба берилган топшириққа асосан йўл пойининг мавсумий намлик-иссиқлик режимини ўзгаришини таҳлил қилини ўрганиш ва схемасини чизиб хулоса ёзишади.