O‘zbekiston respublikasi transport vazirligi toshkent davlat transport unversiteti “Avtomobil yo'llari muhandisligi” fakulteti

Топшириқ: Автомобиллар ҳаракат шароитига табиий-икдим омилларининг таъсирини хисобга олинган натижалар бўйича уумий хулоса ёзиш.


6-амалий иш. Автомобиль йўлининг транспорт-эксплуатацион кўрсаткичларини комплекс баҳолаш


Ишдан мақсад: Автомобиль йўлининг транспорт-эксплуатацион кўрсаткичларини комплекс баҳолашни ўтгатиш.
Назарий қисм:
Автомобиль йўлларининг транспорт-эксплуатацион ҳолати бир қатор кўрсаткичларга боғлиқ бўлиб, бу кўрсаткичлар автомобиль йўлидан ва транспорт воситаларидан фойдаланиш самарадорлигига тўғридан-тўғри таъсир қилади.
Автомобиль йўлларининг транспорт-эксплуатацион кўрсаткичларини ҳолатини баҳолашда қуйидаги гуруҳларга бўлиб ўрганишимиз мумкин.
Биринчи гуруҳ кўрсаткичларига ҳаракат миқдори ва таркиби, йўлнинг ўтказиш қобилияти, юкланганлик даражаси ва ҳаракат тезлигига ўзгаришлари орқали баҳолаш;
Иккинчи гуруҳ кўрсаткичларига йўл пойининг ва тўшамасининг мустаҳкамлиги, қопламанинг равонлиги ва ғадир-будирлиги, автомобиль ғилдирагининг қоплама билан тишлашиши даражаси, йўл қопламасининг едирилиши бўйича баҳолаш;
У чинчи гуруҳ кўрсаткичларига автомобиль йўлининг ишончлилиги, йўлнинг хизмат муддати, нисбий ҳалокатлилик коэффициенти, ҳалокатлилик ва хавфсизлик коэффициенти ва кўриш масофасини таъминланганлиги бўйича баҳолаш;

6.1-расм. Автомобиль йўлининг транспорт-эксплуатацион кўрсаткичларини комплекс баҳолаш графиги
Автомобиль йўлини эксплуатация даврида нобикир турдаги йўл тўшамаларининг мустаҳкамлигини баҳолаш
6.1-жадвал

Йўлни эксплуатация даврида баҳолаш	Йўл тоифаси
	I-а	I-б	II	III	IV	V
	Мустаҳкамлик коэффициенти қиймати, Кмус.
Аъло	1-0,95	1-0,95	1-0,95	1-0,95	1-0,90	1-0,85
Яхши	0,95-0,90	0,95-0,90	0,95-0,90	0,95-0,85	0,90-0,80	0,85-0,70
Қониқарли	0,90-0,85	0,90-0,85	0,90-0,85	0,85-0,70	0,80-0,70	0,70-0,60
Қониқарсиз	≤0,85	≤0,85	≤0,85	≤0,70	≤0,70	≤0,60

Автомобиль йўлининг эксплуатация даврида

талаб қилинган илашиш коэффициенти φ_тр
6.2-жадвал

Ҳаракат шароити	Автомобилларнинг ҳаракат тезлиги кm/h
	40	60	80	100
Енгил	0,45	0,35	0,26	0,23
Қийин	0,50	0,40	0,28	0,25
Хавфли	0,55	0,45	0,30	0,28

Тўртинчи гуруҳ кўрсаткичларига транспорт воситаларида юк ташиш тан-нархи ва ЙТҲдан келадиган иқтисодий йўқотишларни ҳисоблаш орқали баҳолаш мумкин.
Йўлнинг транспорт-эксплуатацион ҳолатини баҳолаш ишлари кузатув асосида олиб борилади. Бунинг учун турли хил кўриклар ташкил этилади. Бу кўриклардан мақсад фақат йўл бўлакларининг элементлари ва ҳолатини баҳолашгина эмас, йиллар давомида йўлнинг транспорт-эксплуатацион кўрсаткичлари тўғрисида маълумотлар йиғиш ва таҳлил қилишдан иборат.


Топшириқ: Талаба берилган топшириқга асосан йўлни транспорт-эксплуатациян кўрсаткичларини комплекс баҳолаш орқали йўлда бажариладиган ишлар турини белгилаб олишади.
7-амалий иш. Йўл қопламасининг емирилишини аниқлаш


Ишдан мақсад: Талаба йўл қопламасини емирилишини аниқлаб, емирилишни тиклаш учун бажариладиган технологик жараёнларни ўрганади.


Назарий қисм:
Автомобиль йўлидан фойдаланишда ҳаракат қатнови туфайли нотекис едирилишлар содир бўлади, бу едирилиш ҳаракат тезлигига узвий боғлиқдир.
Қопламада ишлатилган материалларнинг сифатсизлиги сабабли ҳаракат қатнови таъсирида зарраларни ажралиб кетиш, яъни уқаланиб кетиш содир бўлади. Тўшама лойиҳаланишида қопламанинг юқори қатлами едирилиши инобатга олиниб, унга мос материал танланади. Танланган материал едирилишга чидамли бўлса, ёки қўшимча ғадир-будур юза содир этувчи қатлам қурилса асосий қатлам едирилишини олди олинади. Ҳаракат қатнови таркиби ва ишлатиладиган материал сифати, шунинг қопламанинг турига боғлаб Но (мм) қалинликдаги қўшимча едирилиш қатлами қурилади.
7.1-жадвал

т/р	Қопламанинг тури	Қўшимча едирилиш қатлами,мм
1.	Асфальтбетонли	10-20
2.	Цементобетонли	30-40
3.	Органик боғловчилар билан ишлов берилган чақиқ тош ёки қум-шағалли	40-50
4.	Чақиқ тош ёки қум-шағалли	50-80

Бу қатлам ҳисобга олинмай қурилган қопламада едирилиш жадаллашиб, унинг ишлаш муддати қисқаради. Қопламанинг тахминий йиллик едирилиши қуйидаги формуладан топилади:

Но = а+b*B (7.1)
бу ерда: а-мухит таъсири остида қопламанинг йиллик едирилиш
қиймати;
b-қоплама мустаҳкамлиги ва турига боғлиқ коэффициент;
B-йўлдан ташиладиган йиллик юк миқдори млн.т.
7.2-жадвал