O'zbekiston Respublikasi Oliy va O'rta maxsus

6-Mavzu. Soliq tizimidagi qonunbuzarliklar va ularning 

kelib chiqish sabablari 

 

1.  Soliq tizimidagi qonunbuzarliklar. 

2.  Soliq tizimidagi qonunbuzarliklarning kelib chiqish sabablari. 

3.  Soliq to 'lovchilar yol qo`yadigan eng xarakterli huquq buzilishlar. 

Mamlakat  iqtisodiy  jihatdan  rivojlangan  sari,  soliqqa  tortish  uslublari  ham 

o'zgarib boradi, soliq ob'ektlarini aniqlash, soliq to'lovchilami  hisobga olish ishlari 

doimo nazorat sifatini rivojlanishi talab qiladi. 

Jarima  va  jazo  choralari,  soliq  idoralari  tomonidan  qonunda  belgilangan 

moddalarga binoan amalga oshiriladi. 

Soliq  to'lovchilaming  qilgan  xato  va  kamchiliklarini  nafaqat  jazolash, 

balki  soliq  qonunlami  ularga  bo'lgan  ta'sirlarini  qrganish  orqali  kelib  chiqishi 

mumkin bo'lgan kamchiliklarni ham tahlil qilish lozimdir. 

Korxona  va  tashkilot  awalo  ishlab  chiqaruvchi  va  xizmat  ko'rsatuvchidir, 

sqngra esa soliq to'lovchilar bo'lib hisoblanadilar. 

Davlat  o'zining  fiskal  siyosatini  amalga  oshirishda  asosiy  bir  soliq  to'lashdan 

bo'yin tovlash holatlariga ro'baro' bo'ladi. 

Soliq  to'lashdan  bo'yin  tovlash  deyilganda  keng  ma'noda  quyidagilar 

tushuniladi. 

•  olingan daromad va foyda yashirish; 

•  hisoblangan      soliqlarni      o'z      vaqtida      to'lamaslik      yoki      umuman 

to'lamaslik; 

•  imtiyozlardan noto'g'ri foydalanish; 

•  tegishli        hisobotlarni        o'z        vaqtida        to'lamaslik        va        umuman 

topshirmaslik; 

•  boshqa      qoidalardan      va      taqiqlangan      metodlardan    bevosita      va 

bilvosita foydalanish kabilardir. 

Soliqqa oid huquq buzilishi - huquqqa zid bo'lgan, aybli harakat yoki harakatsizlik 

bo'lib,  bu  bilan  majburiyatlar  bajarilmaydi  yoki  tegishlicha  bajarilmaydi,  soliq 

munosabatlari  ishtirokchilarining  huquqlari  va  qonuniy  manfaatlari  buziladi 

hamda ular uchun yuridik javobgarlik belgilangan. 

Soliq  to'lashdan  bo'yin  tovlashning  ijtimoiy  va  iqtisodiy  barqarorlikka 

ta'siri juda ham salbiyki, uning natijasida quyidagilarni kelib chiqaradi: 

•  davlat byudjeti defitsiti paydo bo'ladi; 

•  davlat      soliq      stavkalarini      ko'tara    boshlaydi,      davlat    byudjetini 

to'ldirish maqsadida yangi soliq va to'lovlar qylab chiqiladi; 

•  inflyatsiya darajasi ko'tarila boshlaydi; 

•  davlatning  ichki  va  tashqi  qarzlari  orta  boshlaydi.  Yuqorida  qayd  qilingan 

---

 

46 

sabablarni  inobatga  olib,  soliq  to'lovchilarning  soliq  to'lashdan  bo'yin 

tovlash  va  uni  keltirib  chiqaradigan  sabablarni  soliq  xizmati  xodimlari  doimiy 

ravishda  qrganishlari  va  bunday  holatlarga  olib  kelmaslik  uchun  tegishli  tashkiliy 

ishlar, chora va tadbirlarni ко'rib borishlari lozim. 

Soliq  to'lashdan  bo'yin  tovlash  kabi  munosabatlarning  kelib  chiqish 

sabablariga quyidagi omillar ta'sir qiladi. 

Ma'naviy omillar  - bu  faktorlar soliq qonunlarini ijtimoiy,  doimiylik  va 

daxlsizlik  printsiplariga  to'g'ri  kelmaslik  bo'lib,  qonunlarning  obro'sini  va 

ta'sirini pasaytiradi. 

Bundan  tashqari  soliq  stavkalarining  yuqori  bo'lishi,  o'z  navbatida,  soliq 

to'lovchilar  tomonidan  unga  nisbatan  ichki  qarshilik  hissini  uyg'otadi  va  soliq 

to'lashdan bo'yin tovlash to'g'risidagi turli xil fikrlarga olib keladi. 

Masalan;  foyda  solig'ining  stavkasini  yuqoriligi,  korxonadan  foyda  olishga 

bo'lgan  ishtiyoqini  pasaytirib  yuboradi  yoki  qandaydir  yo'llar  bilan  soliqqa 

tortiladigan  foyda  hajmini  kamaytirish  harakat  qiladi.  g'ki  bo'lmasa,  bizning 

qonunlarimizga  asosan  soliqlarni  realizatsiya  qilingan  tovarlar  va  ko'rsatilgan 

xizmatlar  uchun  emas,  balki  yuklab  jqnatilgan  va  hali  puli  to'lanmagan  paytdan 

boshlab hisobga olinishi va boshqalar.