O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Glossariy
Kukun metallurgiyasi
- 
metall va metallmas materiallar kukunlaridan turli xil 
detallar tayyorlash usuli.
 
Material
- materialning bir qismi bo‘lgan modda. 
Texnologiya 
- biron narsani tayyorlash uchun tayyorlash ishlarning ketma-ketligi
 
Metal qotishmalar
- bir necha xil metallarni yoki metallarni metall bo‘lmagan jismlar 
bilan suyuqlantirib (yoki qizdirib) aralashtirish natijasida olingan murakkab modda. 
Qattiq eritmalar -
bir jinsli suyuq eritmalarning qattiq holatga o‘tishi.
Ximiyaviy birikmalar
. Turli metallardan yoki metall va metallmas moddadan hosil 
bo‘lgan qotishma. 
Likvidus 
- lotin tilida suyuq.
Solidus
– qattiq 

---

114 
9- MAVZU METALL VA QOTISHMALARGA TERMIK VA 
KIMYOVIY-TERMIK ISHLOV BERISH 
Reja: 
1.Kimyoviy ishlov berish to‘g‘risida umumiy ma’lumot. 
2. Po‘latlarni sementitlash. 
3. Po‘latlarni azotlash va sianlash. 
 
Og‘ir sharoitda ishlaydigan detallar (shtamp, matritsa, kirya truba va 
boshqalar) ni korroziyaga, issiklikka, kislotalar ta’siriga xamda yeyilishga 
chidamliligini oshirish maksadida sirtqi yuzalari 
Sg, Al, 
Mo, W,SI va boshqa 
elementlarga to‘yintiriladi. Bu jarayon 
diffuzion legirlash 
xam deyiladi. 
Xromlash. 
Po‘lat buyumlar sirt qatlamining qattiqligini korroziya 
bardoshligini, xamda yeyilishga chidamliligini oshirish maksadida bu usul 
qo‘llaniladi. Xromlash qattiq, suyuq va gaz muxitlarda bajarilishi mumkin: 
a) Qattiq muxitda xromlash. 
Buning uchun xromlanuvchi buyumlarning 
(parma, razvyortka, klapanlar) yuzalari av-val moy, zanglardan tozalanadi. So‘ngra 
metall qutiga tartib bilan avvalo 60—65% ferroxrom (Fesg), 30—35% giltuproq va 5% 

---

115 
xlorid kislota (NS1) yoki ammoniy xlorid (NN4S1) dan iborat aralashma solinadi. Unga 
po‘lat buyum tushirilib quti qopkrgi berkitilib, tirqishlari gil bilan suvaladi. Keyin esa 
uni pechga kiritib, 1050—1150°S temperaturagacha qizdirib, shu temperaturada 10—
15 soat tutib turilgach, avvaliga 700—600°S gacha pechda, so‘ngra xavoda sovitiladi. 
Jarayon davomida boruvchi reaksiyalar natijasida ajralib chiqqan atomar