111
o‘zgarishiga ta’sirchan emasligi, turli gazlarga nisbatan adsorbsion xususiyati,
stanoklarda ishlanishi yengilligi.
Grafit asosan, elektrik pechlar isitish elementlari tayyorlashda, elektrodlar va
elektyoyli payvandlashda, metallurgiya tigellar uchun
material sifatida, keramik va
metal qotishmalar uchun qoliplar sifatida, yuqori xaroratlardan ximoyachi va
issiqlik izolyatorlari sifatida, raketa dvigatellari soplolarida, kimyoviy reaktorlarda,
elektr kontaktlarda, tokechish shitlari va qarshiliklarda, akkumulyator elektrodlarida
va xavo tozalash uskunalarida qo‘llaniladi.
Bizga yaxshi tanish bo‘lgan, turli soxalarda qo‘llaniladigan juda ko‘p polimer
materiallar mavjud. Polimer materiallarni ishlatilish soxalariga qarab sinflash
mumkin. Bunday qarashda polimer materiallar plastmassalar, elastomerlar
(rezinalar), tolalar,
qoplamalar, adgezinlar, ko‘pik va plyonkalarga bo‘linadi.
Xossalariga qarab ba’zi polimerlar bir necha kategoriyaga to‘g‘ri keladi. Masalan
plastmassada ko‘ndalang aloqalar to‘ri mavjud bo‘lsa, shishalashing xaroratidan
baland bo‘lgan xaroratlarda elastomer bo‘lib qo‘llanishi mumkin. Tola uchun
material, agar undan tola qilinmasa, plastmmassa sifati ishlatilishi mumkin.Hozirgi
vaqtda keng qo‘llaniladigan qattiq qotishmalarni bir karbidli «VQ» tipidagi
(masalan, VKZ, VK4, VK6 va boshqa markalari), ikki karbidli TK tipidagi
(masalan, T15K6, T5K.12) va uch karbidli, «TT» tipidagi (masalan, TT17K12,
TT20K9) markalari bor. Bu markalardagi qabul
etilgan shartli belgilarni
quyidagicha tushunmoq lozim. Masalan, VK6 da 94% W
3
S va 6% So bo‘ladi.
Shuni ta’kidlash joizki, bu yerda «So» volfram karbidlarni o‘zaro bog‘laydi,
binobarin, uning miqdori ortishi bilan puxtaligi ortadi. Xuddi shunday T15K6
markada 15% TiS, 6% So, qolgan 79% WS, TT20K9 markada 20% TiC bilan
TaS, 9% So qolgani 71% WS bo‘ladi. Qattiq qotishmalarni ishlab chiqarish
texnologiyasiga ko‘ra, avval metall karbidlari va kobalt kukunlaridan shixta
tayyorlab pressformaga kiritishdan oldin unga ma’lum miqdorda plastifikator
(kauchuk, parafin yoki glitserin) qo‘shilib, presslanuvchanligi yaxshilanadi. So‘ngra
pressformaga solinib, katta bosimda 60—200 MPa (600—2000 kg/sm
2
) presslanadi.
112
Tayyorlangan buyum 150—200°S temperaturada vodorod yoki vakuumli pechda
ma’lum vaqt quritilib, so‘ngra 1350—1480°S temperaturada qizdirib pishirilgach
sovitiladi, bunda termik ishlash vaqti tayyorlanuvchi buyum shakli va qalinligiga
qarab belgilanadi. Tayyor mahsulot texnik nazoratdan o‘tgach iste’molchilarga
jo‘natiladi.
Ba`zi bir metallar sof yoki deyarli sof
holatda foydalanilsada, bir necha metallar sof
shaklda ham qo'llaniladi. Misol uchun, 99,99 foiz soflikdagi mis, uning yuqori
darajadagi elektr o'tkazuvchanlik xossasi ulardan elektr tokini o`tkazuvchi simlar
sifatida ishlatiladi. Yuqori soflikdagi alyuminiy (99,99% Al) super alyuminiy deb
ataladi va dekorativ maqsadlar uchun ishlatiladi. Biroq, sanoatda metallar va
qotishmalarga qo`yilayotgan
mustahkamlik, korroziya bardoshlik va boshqa
talablarga to`liq javob beradigan materiallarga ehtiyoj ortib bormoqda.
Metall qotishma, yoki oddiygina bir qotishma, ikki yoki undan ko'p metallar yoki
metall (metallar) va nometall (metallmaslardir) aralashmasi hisoblanadi.
Qotishmalari tarkibida 70 % Cu va 30 % Zn ikki tarkibli (ikki komponentli)
qotishma hisoblanadi .Shuningdek mis qotishmalari xossalari bir biriga yaqin
bo’lgan (relative) oddiy tuzilmalari bo'lishi mumkin. Boshqa tomondan,
qotishmalari, masalan, uning nominal tarkibida 10 ta
elementlari bor aviatsiya
dvigateli qismlari uchun ishlatiladigan mis- nikel- alyuminiy mustahkamligi,
chidamliligi yuqori bo`ladi.
33
Although very few metals are used in the pure or nearly pure state, a few are used in
the nearly pure form. For example, high-purity copper of 99.99 percent purity is
used tor electronic wires because of its very high electrical conductivity. High-
purity aluminum (99.99% Al) (called
superpure aluminum)
is used for decorative
purposes because it can be finished with a very bright metallic surface. However,
most engineering metals are combined with other metals
or nonmetals to provide
increased strength, higher corrosion resistance, or other desired properties.
A
metal alloy,
or simply an
alloy,
is a mixture of two or more metals or a metal
33
William F.Smith Foundations of materials science and engineyering, 2013 p150
113
(metals) and a nonmetal (nonmetals). Alloys can have structures that are relatively
simple, such as that of cartridge brass, which is essentially a binary alloy (two
metals) of 70 wt% Cu and 30 wt% Zn. On the other hand, alloys can be extremely
complex, such as the nickel-base superalloy Inconel 718 used for jet engine parts,
which has about 10 elements in its nominal composition.
Do'stlaringiz bilan baham: 
