O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
Olmos 
Olmosning fizik xususiyatlarni uni juda jozibador materiall sifatida 
akslantiradi. 
Bu 
juda 
qattiq 
modda 
(eng 
qattiq) 
bo‘lib, 
juda 
past 
elektro‘tkazuvchanlikka ega. Bu ko‘rsatkichlar uning kristallik qurilishi xususiyati 
va juda mustaxkam atomlararo kovalent bog‘lanishlari bilan shartlangan. Olmos 
nometal materiallarga xos bo‘lmagan, keramiklar uchun g‘ayrioddiy issiqlik 
o‘tkazuvchnlikga ega. U ko‘rinish va infraqizil diapazonlarda shaffof bo‘lib, juda 
baland nur sinishi ko‘rsatkichiga ega. 
Aytarli katta donali olmos kristallari zargarlik toshlari sifatida qo‘llaniladi. 
Sanoatda olmoslar boshqa materiallarni kesish va silliqlash uchun ishlatiladi. XX 
asrning 50 yillaridan sun’iy olmoslar olish texnologiyalari ishlangan, xozirgi davrda 
ular shu darajaga yetdiki, sanoatda ishlatiladigan olmoslarning katta qismini sun’iy 
olmoslar tashkil etadi. Bunday olmoslarning bir qismi zargarlik ishi talablariga xam 
javob beradi. 
Oxirgi yillarda yupqa plenka ko‘rinishidagi olmoslar yaratish texnologiyasi 
yaratildi. Mazkur texnologiya reaksiyani gazli muxitda o‘tkazib, so‘ngra taglikga 
o‘tkazish ga asoslangan. Bunday yo‘l bilan olingn plyonka qalinligi bir millimetrga 
yetadi. Biroq xozirgi kunga qadar, olmos strukturasiga qiyosan aytarli uzunlikda 
kristall strukturasi tartiblangan plenka olish imkoni yo‘q. Bunday sun’iy olmoslar – 
ko‘plab mayda yoki aytarli yirik donalardan iborat bo‘lishi mumkin bo‘lgan 
polikristalik yaratmalardir; bundan tashqari ularda amorf uglerod va grafit bo‘lishi 
mumkin. Olmos plenkasi sirtining skaner qiluvchi elektron mikrofotografiyasi 13.11 
rasmda ko‘rsatilgan. 
Olmos plyonkalarning mexanik, elektrik va optik xususiyatlari ucho‘lchamli 
olmoslarnikiga yaqin. Materialning bunday muvoviq xossalari xozirda va kelajakda 
qo‘llanilib, yangi va undan xam yaxshi materiallar yaratilishiga turtki bo‘ladi. 

---

110