O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
 
 
Asosiy olovbardoshlar 
Asosan periklaz yoki magniy oksididan (MgO) tashkil topgan olovbardoshlar, 
asosiy olovbardosh materiallar sinfiga kiradi. Ularda kalsiy, xrom va temir 

---

102 
birikmalari mavjud bo‘ladi. Kremniy oksidi mavjudligi bu materiallarning yuqori 
xarorat xossalariga salbiy ta’sir ko‘rsatadi.
 
Asosiy olovbardoshlar tarkibida SaO va 
MgO yuqori bo‘lgan shlaklar ta’siriga yaxshi chidamlidir. Bu materiallar ba’zi 
tipdagi ochiq o‘chog‘lik po‘lat eritish pechlari qo‘rishda keng ishlatiladi. 
Maxsus vazifali olovbardosh materiallar 
Ba’zi maxsus xolatlarda qo‘llaniladigan olovbardosh materiallarning boshqa 
turlar xam mavjud. Ulardan ba’zilari aytarli yuqori darajada tozalangan metallar 
oksidlari ishlatilishiga asoslangan bo‘lib, ulardan ko‘pginasi juda past g‘ovaklik 
bo‘lib yaratilishi mumkin. Bu materiallar guruxiga alyuminiy, kremniy, beriliy 
(Veo), sirkoniy (Zr O
2
), mullit (3Al
2
O
3
-2SiO
2
) oksidlari kiradi. Yana maxsus 
olovbardosh materiallarni karbidlar, uglerod va grafit asosida olish mumkin. Yuqori 
elektrik qarshilikli materiallardan tayyorlangan isitish elementlari uchun kremniy 
karbidi ishlatiladi. Undan isitish pechlari tigellari va ichki detallari yasaladi. 
Uglerod va grafit
 
yuqori
 
olovbardoshlik xususiyatlariga ega bo‘lishiga qaramasdan, 
aytarli kichik xajmlarda ishlatiladi, chunki ular 800
o
S (1470
o
F)dan baland 
xaroratlarda intensiv oksidlanishga moyildirlar. Bundan kelib chiqadiki maxsus 
vazifali olovbardoshlar-bu qimmatbaxo materiallardir. 
Abrazivlar 
 
Keramik materiallardan tayyorlangan abrazivlar, o‘zidan yumshoqroq 
bo‘lgan materiallarni yanchish, maydalash va kesish uchun ishlangan uskunalar 
detallari uchun ishlatiladi. Shuning uchun bu gurux materiallari uchun qo‘yilgan 
talab bu mustaxkamlik va yeyilmaslik. Bundan tashqari abraziv qismlarini yengil 
yemirilishini oldini olish uchun bu materialning ma’lum darajada egiluvchan 
bo‘lishi maqsadga muvofiq. Yemirilishga olib keluvchi kuchlar ta’sirida yuqori 
xaroratlar yuzaga keladi, shuning uchun abraziv materiallardan xam ma’lum issiqa 
chidamlilik talab etiladi. Abraziv sifatida tabiiy va sun’iy olmoslar ishlatiladi. Biroq 
bu materiallar ancha qimmat. Kengroq ishlatiladigan abraziv materiallar bu kremniy 
karbidi, volfram karbidi, alyuminiy oksidi (korund) va qum shaklidagi kremnezem. 

---

103 
3.1-rasm Alyuminiy oksidi qismchalari asosidagi adgeziv keramika 
mikrofotografiyasi. Och rangda Al
2
O
3 
abraziv donalari, kulrang va qora joylar bu 
biriktiruvchi va g‘ovaklar. 
Abrazivlar turli shaklda ishlatiladi – abraziv doiralariga surtilgan xolatda, 
qoplam shaklda va erkin granulalar shaklida. Birinchi xolatda abraziv qismchalari 
doiraga shishasimon keramika yoki organik yelim yordamida qotiriladi. Sirt 
strukturasi birmuncha g‘ovaklilikga ega bo‘ladi. Xavo oqimlari yoki suyuq 
xladagent bilan sirtning termo chidam qismchalarini shu g‘ovaklar orqali purkab 
turilishi, o‘ta qizib ketishni oldini oladi. Bunday abrazivning mikrostrukturasi 3.1-
rasmda ko‘rsatilgan, bu yerda modda va g‘ovaklarni bog‘lab turuvchi granulalar 
ko‘rinib turibdi.
Abraziv qoplamlar qog‘oz yoki maxsus matoga qotirilgan abraziv kukunidir. 
Xammaga tanish bo‘lgan misol bu qumqog‘ozdir (shkurka). Bu turdagi adgezivlar 
yordamida yog‘och, keramika va plastmassadan yasalgan maxsulotlar silliqlanadi va 
sayqallanadi.