O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

 
Glossariy 
Latun
- mis bilan ruxning qotishmasi
 
Bronza
- mis bilan qalay qotishmasi 
 

---

98 
Likvidus 
- lotin tilida suyuq.
Solidus
– qattiq. 
Korroziya- turli muhit ta’sirida yemirilish 
8- MAVZU KUKUNLI MATERIALLAR VA ULARNING STRUKTURASI. 
MINERALOKERAMIK MATERIALLAR VA G’OVAKLI MATERIALLAR 
 
1. Kukunli materiallar va ularning strukturasi
2. Qattiq qotishmalarning olinish usullari 
3. Metallokramik qattiq qotishmalar. 
4. Minerolokramik qattiq qotishmalar 
Metall va metallmas materiallar kukunlaridan turli xil detallar tayyorlash 
usuli 
kukun metallurgiyasi
 
deyiladi. Bu usulda tayyorlangan detallar 
geometrik shaklining aniqligi, yuza g‘adir-budurligining kichikligi, yeyilishga 
chidamliligi, metall tejalishi, metall kesib ishlovchi stanok va keskichlarga 
zarurat yo‘qligi, malakali ishchilar talab etmasligi, ish unumnning yuqoriligi, 
maxsus xossali detallar tayyorlanishi va boshqa ko‘rsatkichlariga ko‘ra
mashinasozlikda tobora keng qo‘llanilmoqda. 
Masalan, kukun materiallaridan avtomobil hamda traktorlarning moy 
nasosi, shesternyalari, paxta terish mashinalarining shpindellari, sirpanish
podshipniklari, kirya asboblar, turli keskichlar kallaklariga kavsharlanadigan
qattiq qotishma plastinka va boshqalar tayyorlanadi. 
Ma’lumki, kukun metallurgiya usulida detallarni tayyorlashda asosiy 
xom ashyo metall va metallmas materiallar kukunlaridir. Ularning strukturasi 
tayyorlash usuliga bog‘liq. Metall va metallmas materiallar kukunlarini sanoat 

---

99 
miqyosida tayyorlashda mexanik, ximiyaviy va fizika-ximiyaviy usullardan 
foydalaniladi. 
Mexanik usulda kukun olishda shar tegirmonlardan foydalaniladi. Bunda 
qurilmaning asosiy qismi barabanga cho‘yan, nulat yoki qattiq qotishmadan 
olingan sharchalar bilan kukunga ishlantirilgan qirindi yoki mayda material bo‘laklari 
solinib berkitiladi. Barabanni ma’lum tezlikda aylantirishda sharchalar yuqoriga 
ko‘tarilib-tushib materialga urilib uni maydalaydi. Xuddi shu maqsadda 
tebranadigan tegirmonlardan ham foydalaniladi. Ximiyaviy va fizik-ximiyaviy 
usullarda metall oksidlaridan metallarni qaytaruvchi gazlar (N
2
, SO) ta’sirida ishlab 
olingan tuz eritmalarni elektrolizlab Fe, Su, Ni, W va boshqa metallar kukuni 
olinadi.