Мавзу: Токарлик кесичларининг ишчи =исми геометриясини тад=и=

---

 

1 

O’zbekiston Respublikasi Oliy va o’rta 

maxsus ta’lim Vazirligi 

 

 

Namangan muhandislik-pedagogika instituti 

 

 

«Mashinasozlik  texnologiyasi» kafedrasi 

 

 

«Asboblarni loyihalash va ishlab chiqarish» 

fanidan amaliy  mashg’ulotlarini bajarish uchun 

 

 

 

 

 

U S L U B I Y     K O’ R S A T M A 

 

 

 

 

 

5320200 - Mashinasozlik texnologiyasi, jihozlari va mashinasozlik 

ishlab chiqarishni avtomatlashtirish» ta’lim yo’nalishidagi texnika 

bakalavr mutaxassisligi talabalari uchun. 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

N A M A N G A N 2015 

---

 

2 

Amaliy mashg’ulot №1 

Mavzu: Yo’nish jarayonida  kesish rejimi  elementlarini xisoblash

 

 Tadqiqot    ob’ekti  sifatida    kesuv  qismi    qattiq  qotishmadan  tayyorlangan  ko’p  qirrali 

plastinkasi    mexanik    maxkamlangan  yo’nuvchi  tokarlik    keskichidan    foydalaniladi.  Plastinka  

o’rnatiladigan tayanch yuzasiga mexanik ishlov berishdagi   mehnat sarfini  kamaytirish uchun  

keskich  dastasini oson ishlanadigan  materiallardan (alyuminiy yoki yog’och)  foydalanish ham 

mumkin.   

 

Plastinka o’rnatiladigan  yuzaning asosiy elementlarining  shaklini hosil  qilish ikki yoki 

uch burilishli tiska yordamida  maxsus tutgichdan foydalanib amalga oshiriladi. 

 

Kesuvchi  plastinka  o’rnatilgandan  so’ng,  kesish  qisminning    xosil  qilingan    geometrik 

parametrlari burchak o’lchagichlar yordamida  tekshirib ko’riladi. 

1. Talab etilgan ishlov berish shartlariga  mos xolda  ko’p qirrali plastinkaning  shakli tanlanadi.  

Buning uchun  plastinka qirralari  sonini quyidagi formuladan  aniqlanadi. 

)

/(

360

1









n

 

bu yerda 



 va 

1



 - mos holda keskichning plandagi  asosiy va yordamchi burchaklari. 

 

Agar  n    ning    qiymati  kasr  son  ko’rinishida  chiqadigan  bo’lsa,  uni    butun  songacha  

yaxlitlanadi. Bunda plandagi bosh burchak  



 ning berilgan qiymati saqlanishi lozim, plandagi  

yordamchi burchak 

1



  ning qiymatini esa  yuqoridagi formuladan xisoblanishi lozim. 

 

Ko’p  qirrali    plastinkani  tanlashda    tegishli  adabiyotlar  va  ma’lumotnomalarda 

beriladigan  tavsiyalardan foydalanish  kerak. 

 

2. Kesuvchi qirraning bosh  



 va  yordamchi 

1



 ketingi burchaklarini hosil qilish uchun  

keskich  dastagiga    plastinkani  keskich  cho’qqisi  tomoniga  qiyalatib  o’rnatilishi  lozim.  Ko’p 

qirrali  plastinkasi  maxkamlanadigan  keskichlar  kesuvchi  qismining  barcha  (asosan  oltita)  

parametrlari 

)

,

,

,

,

,

(

1

1













ni  bir – biriga bog’liq  bo’lmagan  xolatda  berish  mumkin 

emas.  CHunki bu parametrlar  bir – biri bilan tegishli munosabatda xamda  plastinka  shakliga 

bog’liq xolda tanlanadi. 

Ko’p  qirrali  plastinka  o’rnatilgan  keskichlarning  geometrik  parametrlari, 



  va 

1



 

burchaklar orqali aniqlanadi. Bu burchaklar miqdorini bir – biriga bog’liq bo’lagan holda berish 

mumkin.  Bu  uchta  miqdoridan  kelib  chiqadigan 







ва

,

1

burchaklarning  kattaligi  esa 

plastinka shakli va qirralari soniga mos xolda tanlanadi. 

 

Amalda  ketingi  burchakka  ega  bo’lmagan  plastinkalarni  o’rnatishni  belgilashda  taqribiy 

ifodalardan  foydalaniladi.  Plastinkani  o’rnatish  sxemasi  1-rasmda  tasvirlangan. 

1



  va 

1



 

burchaklarning  berilgan  qiymatlari  va 

1



  burchakning  xaqiqiy  qiymati  bo’yicha  plastinka 

---

 

3 

qirralari sonini aniqlangandan so’ng 



 va 

1



 burchaklarning talab etilgan qiymatlari beriladi va 

plastinka tayanch tekisligini keskich asosiy tekisligiga nisbatan burilish burchagi 



 aniqlanadi, 

shuningdek  burilish  o’qi  T-T  ning  keskich  bosh  kesuvchi  qirrasiga  nisbatan  (90-



)  xolati  xam 

aniqlanadi. 



  burchak  plastinka  burilish  tekisligi  xolatini  belgilaydi.  Ushbu  parametrlar 

qiymatlarini quyidagi formulalardan aniqlanadi.  







sin

/

tg

tg



 













cos

sin

1

tg

tg

tg

tg





 

 

 

1-rasm. Plastinka tayanch yuzasining keskich dastasida  joylashish sxemasi. 

 

bu yerda 



-ko’p qirrali plastinka cho’qqisidagi burchak: 





п

п

/

)

2

(

180









 



 burchakni esa quyidagi formuladan aniqlanadi: 







ctg

tg

tg





 

Oldingi burchak qiymati: 











пл

 

bu yerda 

пл



 - statik xolatdagi plastinkaning oldingi burchagi. 

 

Oldingi  yuzasi  tekis  bo’lgan plastinka  qo’llanilgan  keskichlar  manfiy  oldingi burchakka 

ega bo’ladi va bu burchakning absolyut qiymati  ketingi burchak 



  qiymatiga teng bo’ladi. 

 

 

3.    Plastinka  o’rnatiladigan  tayanch  sirti  bo’yicha  bajarilgan  xisoblarning  to’g’riligini 

tekshirish  uchun  keskich  maketida  ishlov  berib  ko’riladi.  Ishlov  berishni  vertikal  frezalash 

stanogida parmasimon freza yordamida yoki universal charxlash stanogida jilvir tosh yordamida 

amalga oshiriladi  

 

---

 

4 

 

Keskichni  stanokka  o’rnatishni  uch  burilishli  tiskada  bajariladi.  Tiskini  sozlash  uchun 

uning  ayrim  qismlarini  tegishli  o’qlar  atrofida  burilishini  aniqlash  kerak.  Kerakli    burilishlar 

o’rnatilganda plastinka o’rnatiladigan tayanch tekisligi zarur xolatga keladi. 

 

Buning  uchun  plastinka  o’rnatiladigan  tayanch  teksligini  ikkita  to’g’ri  chiziqlar  orqali, 

ya’ni  tiski  korpusining  ko’ndalang  kesimi  bo’yicha 

2



  burchak  ostida  va  bo’ylama  kesim 

bo’yicha   

1



  burchak  ostida  o’tadigan  to’g’ri  chiziqlar  bo’yicha  belgilanad   

1



va 

2



 

burchaklarni quyidagi formuladan aniqlanadi: 

















sin

cos

cos

/

1







tg

tg

tg

, 

















cos

sin

cos

/

2







tg

tg

tg

. 

 

Keskich  dastagini  frezalash  uchun  (3-rasm)  keskichni  asosiy  tekisligi  bo’yicha  tiskini 

tayanch  yuzasiga  o’rnatiladi  va  surish  yo’nalishiga  parallel    bo’lgan  gorizontal  o’q  atrofida 

1



 

burchakka  hamda  surish  yo’nalishiga  perpendikulyar  bo’lgan  gorizontal  o’q    atrofida 

2



 

burchakka  ketma-ket  burilganda  plastinka  o’rnatiladigan  tekislik  frezalash  tekisligiga  parallel 

bo’lgan holatga o’tadi. 

 

Plastinka  o’rnatiladigan  tayanch  tekisligini  moslamada  jilvirlash  keskich  asosiy 

tekisligining  vertikal  holatiga  nisbatan  bajariladi. 

1



  burchakni  o’rnatish  surish  yo’nalishiga 

parallel  bo’lgan  gorizontal  o’qning  limb  shkalasi  bo’yicha,  stanok  stoli  asosiga  perpendikulyar 

bo’lgan o’q shkalasi bo’yicha 

2



  burchakka  buriladi.  Tayanch  tekisligi  jilvir  tosh  toretsi  bilan 

jilvirlanadi. 

 

 Tayanch  teksligiga  ishlov  berilgandan  so’ng  keskich  dastasini  gardishga  o’rnatiladi  va 

unga ko’p qirrali plastinka maxkamlanadi.  

 

Plastinkani gardishda orientirlash plandagi bosh burchak 



 bo’yicha bajariladi Plastinka 

maxkamlangandan  so’ng  ko’rsatilgandek  o’lchash  ishlari  bajariladi  va 











,

,

,

,

1

1

  - 

burchaklarning  xaqiqiy  qiymatlari  tahlil  etiladi.  Agar  bu  parametrlarning  qiymatlari  ruxsat 

etilgan miqdorlardan  ortib ketgan bo’lsa (1-jadvalga qarang)  xisoblashlar tekshirib ko’riladi va 

lozim bo’lsa bajarilgan ishlar  qaytadan takrorlanadi. Xisobotda quyidagilar aks ettirilishi kerak: 

masalani  quyilishi,  ko’p  qirrali  plastinka  shaklini  va  keskiskichning  geometrik  parametrlarini 

tanlashni  asoslash;  plastinka  va  keskich  kesuvchi  qismining  eskizi;  keskich  geometrik 

parametrlarini  xisoblash  va  plastinka  o’rnatiladigan  tayanch  teksligining  xolati;  tayanch 

tekisligiga ishlov berish sxemasi; olingan natijalar taxlili hamda ish bo’yicha qilingan xulosalar.