Мавзу: Токарлик кесичларининг ишчи =исми геометриясини тад=и=

l

1 

l

 

 

 

 

Tenglikdan  siljish  burchagi 



  kichiklashishi  bilan  qirindi  kirishuvi  koeffitsienti 

kattalashadi. 

Tenglikni  o’zgartirish  bilan  siljish  burchagi  va  qirindi  kirishuvi  orasidagi  bog’liqlik 

formulasini quyidagicha hosil kilish mumkin: 

                                                







sin

К

cos

tg

1

-

=

.        

 

 

 (5) 

qirindi  kirishuvi    koeffitsienti  K  va  nisbiy  siljish  kattaligi 



      orasidagi  bog’liqlikni 

o’rnatamiz. 

Agar 



X  qalinlikdagi    qirindining  qo’shni  elementlaridan  biri      ikkinchisiga  nisbatan 

VSq



S kattalikka siljisa, u holda nisbiy siljish  

X

S









 ga teng bo’ladi. 

CHunki  VSqVD+DS,  VDq



Xctg



1

  va  DSq



Xtg(



1

-



),  u  holda  VSq



Sq



Xctg



1

+



Xtg 

(



1

-



), demak:                   



qctg



1

+tg(



1

-



)   

 

 

 (6) 

(5) formuladan foydalanib (6) ifodani hisobga olib quyidagini hosil qilamiz. 

1-расм. +иринди киришуви коэффициентини топиш учун схема 

                                          

---

 

8 

                                                   







cos

1

sin

2

2

К

К

К







 

 

 

 

       (7) 

+irindi  kirishuvi    qirindi    hosil    bo’lishidagi    plastik  deformatsiyalarnigina  ifodalaydi. 

Lekin  kirishuv  koeffitsienti deformatsiya darajasini son jixatdan xarakterlab berolmaydi. 

+irindi  kirishuvi    koeffitsienti  uzviy  ravishda  ishlov      beriladigan    material    xossalariga 

bog’liq bo’ladi (1- jadvalga  qarang ). 

Turli metallarga ishlov berishda qirindi kirishuvi  koeffitsientining qiymati ( S q 0,1



0,2 

mm/ayl; 



q 0

o

-10

o

) 

Jadval -1 

Ishlov beriladigan material 

Kirishuv koeffitsienti (m/sek) 

 

Kesish tezligi 

(m/sek) 

Toblangan molibdenli qotishma 

VM-1 

7,3 - 5 

1,0 - 1,7 

Mis (



v

 



245 mN/m) 

6,5 

1,1 

Po’lat 20x (NV135) 

3,4 - 2,9 

1,0 - 1,7 

Po’lat - 40 



v(630 MN/m) 

3,4 - 2,9 

1,0 - 1,7 

Titan qotishmasi     (



v 



1075 

Mn/m) 

1,4 - 0,8 

0,1 – 1,0 

VT2 Kul rang cho’yan 

(NV210;Sq0.6 mm/ayl) 

1,2 

0,03 - 6,7 

 

Metall qanchalik  plastik  bo’lsa, shunchalik  yengil,  to’laroq  bo’ladi va u katta xajmda 

deformatsiyalanadi,  shuningdek  kirishuv  xam  shunchalik    katta    bo’ladi.    Kichik  

mustaxkamlikka ega bo’lgan  mo’rt  mettallar juda oz plastik deformatsiyalarga bardosh beradi 

va qirindi kichik kirishuvga ega  bo’ladi.  Mustaxkamligi  juda  katta  bo’lgan,  lekin  plastikligi  

kichik    bo’lgan  titan    qotishmalariga  ishlov  berishda,  qirindi  kichik  yoki  «manfiy»  deb   

ataluvchi kirishuvga ega bo’ladi. 

Kesish  tezligi    ortishi    bilan    bu  qotishmalarda  qirindilarning  turlari  tutashdan 

elementligacha  o’zgaradi.  Ko’pchilik  metallarda,  masalan    po’latga  ishlov  berishda    buning 

teskarisi sodir bo’ladi.  Bunda qirindining turi elementlidan tutashgacha o’zgaradi. 

Bunday  o’zgarish  qirindi  elementi  ichida  deformatsiya  darajasining  kamayishi  bilan 

kuzatib boriladi,  lekin keskich usti qatlamining plastik deformatsiya ortib boradi  va  u  yupqa 

qatlamda kuzatiladi. 

---

 

9 

Kesish 

tezligi 

yetarlicha 

yuqori 

bo’lganda, 

qirindi 

ichki 

xajmda                              

deformatsiyalanib  kuchsizlanadi,  ammo  bir-biri  bilan  yupqa  va  kuchli  deformatsiyalangan  

keskichning ustki  qatlamida o’zaro  mustaxkam  bog’langan  elementlardan tashkil  topgan  yupqa 

ximoya pardasi hosil bo’ladi. 

Masalan  BT2  markali  titan  qotishmaning  kesib  ishlashda  kirishuv  koeffitsienti 

quyidagicha o’zgaradi. 

 

                                                        Jadval –2 

Kesish tezligi 



 m/sek 

0,1 

0,7 

1,7 

Kirishuv koeffitsienti 

K 

1,6 

1,0 

0,8 

 

Kesilayotgan  qatlamning    deformatsiyalanishi      va    qirindi    kirishuvining  bunday 

o’zgarishi katta plastik deformatsiya kuzatilmaydigan,  titan  qotishmalarining  kichik plastikligi  

va  past  issiqlik  o’tkazuvchanligi  bilan  tavsiflanadi.    Natijada  kesish  muxitida    xaroratning 

yuqoriligi (800-900

0

 S)  ta’sirida qirindining  issiqlik uzatish ortadi. 

       Yuqori  xarorat  ostida  metall  qirindi  jadallik  bilan  azot  va  xavodagi  kislorodni  yutadi  va 

yanada  mo’rtroq  bo’lib  qoladi.    Sovush  natijasida  qirindining  qisqarishi  nisbatan  kichik  va 

piravord natijada uning  uzunligi  kesuvchi  asbobning  yo’l uzunligiga qaraganda katta bo’lishi 

mumkin. 

Kichik  tezliklarda  kirishuv    eng    yuqori    bo’ladi.    Tezlikni    ortishi    bilan    kirish 

koeffitsientiga 



1

    tezlikda  hosil    bo’lib  va   



2

      tezlikda    maksimumga    erishuvchi    o’simta  

muxim      ta’sir    ko’rsatadi.    Xaqiqiy  oldingi  burchak  kattalashadi  (2-rasm),    bu  plastik 

deformatsiyani  va  qirindi  kirishuvini  kichiklashish  imkonini  beradi.  O’simtadagi  maksimal 

qiymatga erishganda kirish eng kichik bo’ladi. 

Tadqiqotlarga  ko’ra  po’latlarga  ishlov    berishida  eng  katta  o’simta  va  eng  katta 

ishqalanish  koeffitsienti  300

0

S  atrofidagi  xaroratda  kuzatiladi.  Bundan  keyingi    tezlikning  

ortishi    bilan    (    V

2

-V

3

  oraliq)  o’simta      miqdorini  kamayishining    va    oldingi    burchakning  

nominal    miqdorga    yaqinlashishi  kuzatilib,  kirishuv    asta-sekin    kattalashib  beradi.    V

1

-V

3

 

tezliklar  orasida, kirishuvning o’zgarishiga o’simtadan tashqari ishlov berilayotgan materialning 

xossalari va oldingi yuzadagi ishqalanish shartlarini ta’sir etishini xam e’tiborga olish kerak. V

1

-

V

3

  tezliklarda  o’simtani  hosil  bo’lish  jarayoni  barqaror  emas,  chunki  bu  xolat  qaltis    kesish    

muxiti  hisoblanadi    va    stanok,    moslama  -    kesuvchi    asbob-detal  tizimining  eng  katta  

terbanishlari  bilan tavsiflanadi. V

3

-V

4

 oraliqdagi tezlikning  ortishi bilan  qirindi kirishuvi  asta-

sekin    kichiklashadi.    Bu      kesuvchi  asbob  va  qirindining  ishqalanish  yuzalarida    xaroratning 

ortishi  bilan  tushuntiriladi,  bu  o’z  navbatida  ishqalanish  koeffitsientining  kamayishiga  olib 

---

 

10 

keladi.  Bunda oldingi yuzada ishqalanish va umumiy kesish kuchlari kamayadi.  V

3 

dan yuqori  

bo’lgan    tezliklarda  qirindi  kirishuvining  kamayishi,  qirindi  hosil  bo’lish  muxiti,  qirindi 

deformatsiyalanish tezligidan  orqada  qolish oqibati  bo’lish hisoblanadi.  V

4

  tezlikdan boshlab 

(konstruktsion  po’lat  uchun  V

4

  >  3,4-  6  m/sek)  bo’lgandagi  kirishuv    deyarli    kesish    tezligiga  

bog’liq    bo’lmaydi.    Bu  to’qnash  yuzalarda  xaroratning  asta-sekin  ortishi  va  ishqalanishning 

barqarorlashishi bilan bog’liq  bo’ladi. 

Tenglamadan  (2)  ko’rinadiki  oldingi  burchakning  kattalashishi  bilan    kirishuv 

koeffitsienti  kichiklashadi.  Oldingi  burchakning  kattalashishi    odatda  keskichning  o’tkirlik 

burcha  kichiklashishi      bilan  bog’liqdir.    Kesuvchi  tig’  qanchalik  o’tkir  bo’lsa,    u  ishlov 

beriladigan  materialga  shunchalik  oson  o’yib  kiradi  va  kesilayotgan  qatlam  shunchalik  kamroq 

deformatsiyalanadi.  

SHuni  e’tiborga  olish  kerakki  oldingi  burchakning  kattalashishi    bilan  siljish  burchagi 

xam  kattalashadi.  (2)  tenglama  bo’yicha  kirishuv  koeffitsienti  va  oldingi  burchak  o’rtasida 

to’g’ri  proportsionallik yo’q. 

+irindi  hosil  bo’lish  jarayoniga  oldingi  burchakning    ta’siri  plastik  metallarni  kesishda 

juda kuchli bo’ladi. U ishlov beriladigan material qattiqligini ortishi bilan kamayadi.  

Kesilayotgan qatlam qalinligi kattalashishi bilan kirishuv  koeffitsienti kichiklashadi. Bu 

qirindining  keskich  usti  qatlamlarining  deformatsiyalanishi,    tashqi  qatlamlarnikiga  qaraganda 

kattaroq  bo’lishi  bilan  bog’liqdir.  Binobarin,    qalinligi  katta  bo’lgan  qirindining  tashqi  tomoni 

kam  deformatsiyalanadi.    Bu  umumiy  deformatsiyaning    kamayishi  va  qirindining  kirishuv 

koeffitsienti  kichiklashishiga  olib  keladi.  Kesish  tezligi  va  oldingi  burchakning  kattalashishi 

bilan  kesilayotgan  qatlam  qalinligining  kirishuv  koeffitsientiga  ta’siri  kichiklashadi.  Rasmdan 

ko’rinib turibdiki, keskichning surish qiymatini kattalashishi bilan qirindi kirishuv koeffitsienti 

kichiklashadi.  Surish  miqdori  doimiy  bo’lsa  plandagi  asosiy  burchakning  kattalashishi  bilan 

kesib olinayotgan qatlam   qalinligi  kattalashadi. 

Tadqiqotlar  asosida  quyidagi  xulosaga  kelingan:  orqa  burchak,  kesilayotgan  qatlam  eni 

va kesish chuqurligi qirindining kirishuv koeffitsientiga sezilarli ta’sir ko’rsatmaydi. 

 

 

---

 

11