O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi urganch davlat universiteti “mehnat ta’limi” kafedrasi

Troostit.
Bu struktura ham xuddi sorbit struktura singari ferritning sementitli 
mexanik aralashmasi bo‘lib, donlari sorbitga nisbatan yanada maydaroq. Bu 
strukturali po‘latlarning Brinell bo‘yicha qattiqligi 
NV
= 3800—4200 MPa 
oralig‘ida bo‘ladi. 
Martensit.
Bu struktura uglerodning alfa temirdagi qattiq eritmasi [Fe
α
(S)] dir. Bu 
strukturali po‘latlarning Brinell bo‘yicha qattiqligi 
NV
== 6000 —6500 MPa bo‘ladi.
 
Ma’lumki, ko‘pchilik legirlovchi eleiyentlar (Su, V, W, Mo, 
Ti
...) Fe — 
G‘ye
3
S holat dnagrammasidagi 
As
1
 
va 
As
3
 
kritik nuqtalar vaziya-tini birmuncha 
ko‘taradi. Ni va Mn esa kritik nuqtalarni pasaytiradn. Issiqlikni esa uglerodli 
po‘latlarga nisbatan yomonroq o‘tkazadi. Shu boisdan ham ularga termik ishlov 
bgrib, zarur temperaturagacha sekinroq qizdirilib shu temperaturada uzokroq vaqt 
tutib turish ta-lab etiladi. Shuni ham qayd etish lozimki, hamma legirlovchi 
element.l.f (So dan tashqari) toblash kritik tezligini (υ
k
) pasaytirib, inkubadion 
davrni oshiradi (60-rasm). Bu esa austenit holatidagi po‘lat-larni havoda, moyda 
va beshqa issiqrok muhitlarda sovitishda ham martensit struktura olish imkonini 
beradi. 

---

131 
3-rasmda misol sifatida tezkesar po‘lat (R18) dan tayyorlangan keskichni
kesuvchan va kam yeyiladigan qilish maqsadida toblab bo‘shatishni qanday 
rejimlarda olib borish zarurligi keltirilgan. Grafikdan ko‘rinadiki, po‘lat buyum 
avval 500 — 600°S temperaturagacha sekinroq tezlikda qizdirilib, shu 
temperaturada bir oz saqlangach, yanada sekinroq tezlikda 830—860°S 
temperaturagacha qizdirilib shu temperaturada ma’lum vaqt tutib turilgach, 
so‘ngra 1280°S temperaturagacha tezroq qizdirib, shu temperaturada bir oz tutib 
turilgach, moyda yoki havoda sovitib toblanadi. 
Po‘lat buyumni 500—600°S va 830—
860°S temperaturagacha sekin qizdirishda 
struktura o‘zgarishlari natijasida hosil
bo‘lgan ichki kuchlanishlar kichik bo‘ladi.
Bu temperaturadan 1280°S temperaturagacha tez 
qizdirib bir oz vaqt tutib turilsa, austenit 
strukturada sementit erib sirtqi qatlami uglerodsizlanmaydi. 
Toblangan po‘lat odatda 560°S temperaturada
2—3 mlr ta 
bo‘shatiladi. Bunda martensitdan W, V karbidlari ajralib 
austenitni martensitga o‘tishi tufayli po‘latning qattiqligi ortib ichki kuchlanishlar 
yo‘qoladi.