O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

1.7. Qurilish texnologiyalarining texnik vositalari 
Bino va inshootlarni barpo etishda foydalaniladigan texnik vositalarni uch 
guruhga ajratish mumkin: asosiy, yordamchi va transport.
Asosiy texnik vositalar
bevosita qurilish jarayonida – konstruktsiyalarni 
montaj qilish, gruntga ishlov berish, qoziqlar qoqish, pardozlash ishlarini amalga 
oshirish va h. k.larda bevosita ishtirok etadi. Ularga qurilish mashinalari, 
mexanizmlar, dastaki, mexanizatsiyalashgan va elektrlashtirilgan asboblar kiradi.
Yordamchi texnik vositalar
konstruktsiyalarni bevosita barpo etishda 
ishlatilmaydi, ammo bunga yordam beradi (balandlikda ishlash uchun supalar, ikki 
yoqqa ochiladigan narvonlar, montaj qilish maydonlari, traversa va stroplar va 
boshq). Yordamchi texnik vositalar tarkibiga tashishda, omborda saqlashda va 
bevosita ish o‘rnida materiallarni buzilmasligini, butunligini ta’minlashga 
mo‘ljallangan konteynerlar, kassetalar, bunkerlar, strubtsinalar, gazli ballonlar, 
suyuq moddali idishlar va boshqa turli xil kerakli yaroqlar kiradi. 
Transport vositalari
moddiy resurslar va texnik vositalarni faqat barpo 
etilayotgan binolar yoniga emas, balki ishlar amalga oshiriladigan hudud (zona)ga 
ham yetkazib berilishini ta’minlaydi.
1.8. Qurilish texnologiyalarining ekologik xavfsizligi 
 
Zamonaviy qurilishga qo‘yiladigan talablardan biri ekologik havfsizlikni 
ta’minlash hisoblanadi. Bu, mavjud ob’ektlarni takomillashtirishda va yangilarini 
yaratishdagi barcha bosqichlarda, ya’ni loyihalash, qurish va foydalanishda mazkur 
ob’ektning va atrof tabiiy muhitning maksimal moslashuvchanligini ta’minlashga, 
ekologik muvozanatni saqlashga imkon beruvchi talablar va mezonlar hisobga 
olinishi kerak. Ekologik havfsizlik printsipining amalga oshirilishi ta’sirlarni tahlil 
qilishga va tabiiy ekotizimlarda va umuman biosferada yuzaga kelishi mumkin 
bo‘lgan keyingi o‘zgarishlar va oqibatlar prognoziga asoslanadi.
Qurilish ishlarini amalga oshirishda atrof-muhitga ko‘rsatiladigan ta’sirlar 
turlarini quyidagi asosiy guruhlarga ajratish mumkin: 

---

33 

ijtimoiy muhitga ta’sirlar (bino yoki inshootning arxitekturasini estetik 
idrok qilish; landshaftning salbiy o‘zgarishlari; transport va piyoda oqimlarining 
majburiy o‘zgarishi yoki qisqarishi; aloqa liniyalari ishining buzilishi; shovqin 
darajasining ortishi va boshqalar); 

erdan foydalanish (er uchastkalarini qurilish maydonlari uchun, 
qurilish materiallari va konstruktsiyalarini omborlari, tashkil etilgan va tashkil 
etilmagan grunt va chiqindilar to‘plamlari uchun uzoq muddatga uzoqlashtirilishi 
va boshq); 

grunt muhitiga ta’sirlar (tabiiy holatning buzilishi, gruntga ishlov 
berishda, gruntli va qoziqli zaminlarni qurishda, singib o‘tmaydigan to‘siq va 
ekranlarni yaratishda, portlatish ishlarini amalga oshirishda zamin va grunt 
muhitining eroziyasi va ifloslanishi va boshq); 

suv muhitiga ta’sirlar (suvni chetdan o‘tkazish (qochirish) va drenajlar 
qurishda, yer osti suvlari sathini sun’iy pasaytirishda, turli xil qurilish qorishmalari 
va tarkiblarida kimyoviy qo‘shimchalarning qo‘llanilishida, qurilish 
maydonlaridan tozalanmagan oqovalarga yo‘l qo‘yilganda yer osti va usti 
suvlarning ifloslanishi); 

havo muhitiga ta’sirlar (gruntga ishlov berishda, sochiluvchan, shu 
jumladan kimyoviy agressiv materiallarni omborga to‘kishda va foydalanishda, 
portlatish ishlarini amalga oshirishda, qurilish materiallari va axlatni yoqishda 
havoning changlanishi va gazlanishi va boshq); 

o‘simliklarga ta’sirlar (gruntning o‘simlik qatlamini, yashil ekinlarni 
yo‘q qilganda va h. k.); 

konstruktsiyaning havfsizligi darajasiga ta’sir (texnologik 
reglamentlarning buzilishi oqibatlari, ishlarni amalga oshirishning ekstremal 
sharoitlari va boshq); 

inson havfsizligiga ta’sir (havfli materiallar va tarkiblardan 
foydalanish, ishlarini amalga oshirishdagi havfli sharoitlar va boshqalar). 

---

34 
Qo‘llanilishi atrof-muhitga salbiy ta’sirni pasaytirish mumkin bo‘lgan 
qurilish ishlarini bajarish metodlari quyidagi yo‘nalishlar bo‘yicha guruhlarga 
ajratilishi mumkin: