|
Naryadsiz to‘lov tizimi
– brigada va zvenolarga ish haqi mexnatga soatbay
haq to‘lashdan kelib chiqib va xodimning malakasiga muvofiq bajarilgan ishlar
qiymati hisobidan to‘lanadi.
29
1.6.4. Ishchilarning zveno va brigadalari
Qurilish jarayonlarini muvaffaqiyatli bajarish uchun ishchilar o‘rtasida
ularning malakasiga hamda ularning birgalikda ishlashini tashkil etishga muvofiq
mexnat taqsimlanishi talab etiladi. Aksariyat qurilish jarayonlari hozirgi zamon
texnika darajasida ishchilar guruhi bilan bajariladi.
Zveno
– birgalikda aynan bir xil turdagi ishlarni bajaruvchi, bir kasbdagi
ishchilar guruhi. Zveno a’zolarining malakasi har xil bo‘lganda razryadi ancha
yuqori bo‘lgan ishchilar ancha murakkab ishlarni bajarishadi. Zvenodagi ishchilar
soni mexnatni oqilona tashkil etishga bog‘liq; tarkibi odatda 2...5 kishi atrofida
bo‘ladi.
Brigada
– aynan bir xil ko‘rinishdagi ishni birgalikda amalga oshirish uchun
birlashgan ishchilarning bir necha zvenosi. Zvenolar va brigadalarning miqdoriy va
malakaviy tarkibi ishlarning hajmiga, bajarilayotgan jarayonlarning
murakkabligiga, ishlarning rejalashtiriladigan muddatlariga, ishlarni amalga
oshirishning qabul qilingan uslub (metod)lariga bog‘liq holda belgilanadi.
Qurilishda eng ko‘p tarqalgan brigada ixtisoslashtirilgan va kompleks
brigadalardir.
Ixtisoslashtirilgan brigada
(odatda 25...30 kishigacha), bir xil turdagi
ishlarni (suvoqchilik, pardozlash, plita yotqizish) bajaruvchi, bir kasbdagi ishchi
zvenolardan tashkil topadi.
Kompleks brigada
(40....50 kishigacha) – pirovard mahsulotning birligi
bilan bog‘liq (pardozchilar brigadasi – pardozchilar, suvoqchilar va plita
yotqizuvchilar, betonchilar brigadasi – qolip (opalubka)chilar, duradgorlar,
armaturachilar, betonchilar) bo‘lgan, bir vaqtda kechuvchi qurilish jarayonlarini
bajarish bilan band turli kasb ishchilaridan tashkil etiladi. Mexnatni bunday tashkil
etish brigada a’zolari orasida ishni to‘g‘ri taqsimlashga imkon berib turli kasb
egalarini birgalikda ishlashini amalga oshirib va unga bog‘liq holda ishlarda
bo‘ladigan turli xil bekor turishlarni oldi olinadi. Kompleks brigada boshlig‘i eng
malakali va yetakchi ixtisoslikdagi obro‘li ishchilar yoki muhandis-texnik xodim
(MTX)lar orasidan tayinlanadi.
30
“Pirovard (yakunlovchi, yakuniy) mahsulot” kompleks brigadasi (60....70
kishigacha) ayrim tugallangan kompleks ishlar (yig‘ma elementlardan bino
karkasini montaj qilish, monolit temir betondan binoning konstruktiv elementlarini
barpo etish) yoki bino va inshootni to‘liq qurilishini bajarish uchun yaratiladi
(to‘ziladi). Bunday brigada turli xil kasbdagi ishchilardan iborat zvenolardan
tashkil topadi va binoning yer usti qismini barpo etish bo‘yicha umumqurilish
ishlarining butun bir majmuini bajaradi, bunga barcha pardozlash ishlari ham
kiradi. Qurilishni tashkil etish va ish frontining mavjudligiga bog‘liq holda
brigadani mustaqil ob’ektlarda yagona ritmda ishlovchi uchta kompleks brigadaga
ajratish mumkin – biri nol tsikldagi ishlarni bajaradi, ikkinchisi qo‘shni korpusni
barpo etadi, uchinchisida pardozlash ishlarini olib boradi.
Ijrochilarning ancha yuqori malaka darajasi tufayli, mexanizatsiya
vositalaridan oqilona foydalanish va ishchilarning mas’uliyati yuqori ekani tufayli
bunday brigadalarda ishlab chiqarish hajmi odatdagi ishlab chiqarish brigadalariga
qaraganda 20...25% yuqori bo‘ladi. Natijada ob’ektlarning qurilish muddatlari
qisqaradi, moddiy harajatlar kamayadi va ishlar sifati oshadi.
Brigada va zvenolarni shakllantirish
ulardagi ishchilar sonini hisobga olish
va brigadaning kasbiy va malakaviy tarkibini tanlash asosida ishlab chiqarish
topshiriqlarini muddatida bajarish uchun, mexnat unumdorligini oshirish,
maxsulotning yuqori sifatli bo‘lishini ta’minlash va ishchilar mexnatiga to‘g‘ri haq
to‘lash uchun muhim ahamiyatga ega bo‘ladi. To‘g‘ri shakllantirishni amalga
oshirishda har bir ishchining kasbi va malakasidan samarali foydalanish, barcha
ishchilarning bir xil hajmdagi ish bilan ta’minlanishi, kasblarning oqilona bir-
biriga ko‘rinishi va qurilish mashinalaridan vaqt bo‘yicha maksimal foydalanish
ta’minlanadi.
Ish o‘rinlarini tashkil etish va xizmat ko‘rsatish
ishlovchilarning
xavfsizligiga kafolat beruvchi zarur shartnomalarni va tadbirlarni nazarda tutadi.
Ish o‘rinlari shunday tashkil etilishi kerakki, bunda asosiy ishlarda band bo‘lgan
ishchilar ularning kasbi va malakasiga mos kelmaydigan yordamchi ishlar va
jarayonlarga jalb qilinmasligi kerak. Ishlab chiqarishdagi ishlar qabul qilingan
31
ishlar texnologiyasi va ijrochilar tarkibiga muvofiq butlangan dastaki va
mexanizatsiyalashgan (elektrlashtirilgan) asboblar, jihozlar montaj qilish va
moslamalarining oqilona to‘plami bilan ta’minlangan bo‘lishi kerak.
Mexnat sharoitlari
ishchilarning sog‘lig‘ini saqlagan holda bir vaqtning
o‘zida ularning yuqori ish qobiliyatlariga yordam berishi kerak. Bu talablar mexnat
va dam olishning oqilona rejimlariga amal qilish bilan, ishlovchilarning
organizmga zararli ta’sirlarning (shovqin, titrashlar, chang, gazlanganlik) salbiy
oqibatlarini kamaytirish bo‘yicha tadbirlar o‘tkazish, ishchilarni zarur maxsus
kiyim va poyabzal, individual himoya vositalari, qurilish maydonida zarur
sanitariya-maishiy xizmatini tashkil etish bilan ta’minlanadi.
Ishchilarning malakasini oshirish
qurilish-montaj ishlari texnologiyasini
yanada takomillashtirish va mexnat unumdorligini oshirish uchun muhim shart
hisoblanadi. Shu munosabat bilan ishchilarni tayyorlashga, qayta tayyorlashga,
malakasini oshirishga birinchi darajali e’tibor beriladi. Ishchilarni o‘qitish ishlab
chiqarishdan ajralgan va ajralmagan holda amalga oshiriladi. Ishlab chiqarishdan
ajralmagan holda o‘z malakasini o‘qiyotgan ishchi-quruvchilarning taxminan 75%
oshiradi.
Ayrim mexnat operatsiyalarini tashkil etish va bajarish uchun asosiy
normativ va yo‘riqnoma tarzidagi hujjat bo‘lib, mexnat jarayonlari xaritasi (MJX)
xizmat qiladi. MJX da mexnatning yuqori unumdor usullari va metodlari, ishchilar
zvenolarini shakllantirish, ish o‘rinlarini oqilona tashkil etish bo‘yicha tavsiyalar
bo‘ladi. Mexnat jarayonlari xaritalari to‘rtta bo‘limdan iborat:
xaritani qo‘llanish sohasi va samaradorligi;
jarayonni tayyorlash va bajarish shartlari;
ijrochilar, buyumlar va mexnat qurollari;
jarayon texnologiyasi va mexnatni tashkil etish.
Xaritalarda ishchilar zvenosi a’zolari o‘rtasida vazifalar aniq ajratib beriladi,
unda ayrim ishlab chiqarish operatsiyalarini bajarish bo‘yicha grafiklari oqilona
ishchi xarakatlari va usullarini tavsiya qilgan holda berilgan.
32
Do'stlaringiz bilan baham: |
