O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent arxitektura qurilish instituti

Vaqt me’yori normasi (N
v
)
– mexnat to‘g‘ri tashkil etilgan sharoitda 
tegishli kasbdagi kishilarning sifatli maxsulot birligini ishlab chiqarish uchun 
yetarli bo‘lgan ish vaqti miqdori (odam-soat, odam-kun). Agar vaqt me’yori 
normasi zveno uchun o‘rnatilgan bo‘lsa, u holda haqiqiy ish vaqti vaqt me’yorini 
ijrochilar soniga bo‘lish bilan aniqlanadi. Vaqt me’yorini aniqlashda 
me’yorlanayotgan ishni tegishli kasb va malakaga ega bo‘lgan ishchilar zamonaviy 
texnologiya bo‘yicha bajaradi degan shartdan kelib chiqiladi.
Mashina vaqti me’yori
– mashinaning ekspluatatsion (foydalanish) 
unumdorligidan maksimal darajada foydalanishga imkon beruvchi, ishni oqilona 
tashkil etishda sifatli mashina maxsuloti birligini ishlab chiqarish uchun zarur 
mashinaning ish vaqti miqdori (mash.-soat va mash.-sm). 
Vaqt me’yorlari va ishlab chiqarish mahsulot me’yorlari o‘zaro bog‘liq, 
zarur bo‘lganda ishchilarning unumdorligini va zveno tarkibini aniqlashga imkon 
beradi.
Yuqorida tavsiflangan parametrlardan amaliy foydalanishga bir necha misol 
keltiramiz.
1-misol
. G‘isht terish 
1 m
3
g‘isht terishga vaqt me’yori (N
v
) – 1,6 odam-soat; bir soatda mahsulot ishlab 
chiqarish N
m 
= 1/N
vaqt
= 1/1,6 = 0,6 m
3
; bir smenada mahsulot ishlab chiqarish N
m.
= 8/N
v
= 8/1,6 
= 5,0 m
3
; g‘isht-tosh teruvchining 1m
3
ni haqiqiy terish vaqti 1,5 kishi-soat. 
Mexnat unumdorligi = --------- = -----100 = 107 % 
 
меъерий вақт 
ҳақиқий вақт
1,6 
1,5 
1. 

---

26 
2-misol.
Ish hajmi V = 15m
3
bo‘lgan g‘isht terish uchun me’yoriy davomiylikni 
aniqlang? 
Ishlarning mehnat sarfi N
v
•V = 1,6 •15 = 24 odam-soat; Ishlarning mehnat sarfi 24/8 = 3 
odam-kun.; Zveno tarkibi – 2 odam. Ishlarning me’yoriy davomiyligi 3/2 =1,5 kun(smena). 
3-misol.
Montajchilar zvenosi tarkibini aniqlang. 
Konstruktsiyani o‘rnatish bo‘yicha ishlarning mexnat sarfi 5,5 odam-soatni tashkil etadi 
va mexanizm vaqt xarajati sarfi – 1,1 mash.-soat. 
Montajchilar zvenosining tarkibi
--------------------- = 5 kishi. 
Krandan foydalanilganda 5 kishi konstruktsiyani 1,1 soatda o‘rnatadi. 
Vaqt me’yorlari bir qancha turda bo‘ladi. Elementar me’yor faqat bitta 
ishlab chiqarish operatsiyasiga vaqt me’yorini belgilaydi, masalan, sirtni plitka 
bilan koshinlash uchun tayyorlash. Yagona ishlab chiqarish jarayonini tashkil 
etuvchi bir qator operatsiyalarni birlashtiruvchi me’yor yiriklashtirilgan 
hisoblanadi (m
2
sirtni bo‘yash, shu jumladan asosni tayyorlash, gruntovka, 
tekislab-tozalash, bir necha qavatni bo‘yash va h.k.), ishlab chiqarish jarayonlari 
majmuini o‘z ichiga oluvchi majmuaviy (kompleks) vaqt me’yori ( m
3
g‘isht 
terish, bunga g‘isht terishning o‘zi, ravoqlarni joylashtirish, supaning o‘rnini 
o‘zgartirish, ish hududiga materiallarni uzatish kiradi). 
Texnik me’yorlardan qurilish ishlarini bajarishdagi hujjatlarni ishlab 
chiqishda va qabul qilingan texnologik yechimlarning samaradorligini baholashda 
foydalaniladi.