O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti sanjar Sobirjonov

                                                                          
                                                                                   1-nchi eshelon 
                                                                                  
                                                                                   2-nchi eshelon 
 
3-rasm. Mehnat jamoasining hukmronlik pog„onasi 
Guruhning faqat eng nufuzli, barchaning hurmat-e‘tiboriga sazovor bo‗lgan 
a‘zosigina  haqiqiy  etakchi bo‗la oladi.  U o‗zida  jamoaning kuch  markazini  ifoda 
F 
E
E 
P 
S 
T 
R 
L 
I 

---

227 
 
etib,  uning  kommunikativ  kenglikdagi  xatti-harakatlarini  ishonchli  ravishda 
muvofiqlashtiradi . 
Haqiqiy  etakchi  o‗zini  oshkora  namoyish  qilmaydi,  hovliqma  emas  va 
hissiyotga  berilmagan.  Uni  ―xarizmatik‖  deb  atalmish  etakchi  bilan  chalkashtirib 
bo‗lmaydi. F-etakchi ideolog emas,  pragmatik(amaliyotchi)dir. U hech kimni hech 
narsaga  da‘vat  etmaydi,  shunchaki,  hurmat-e‘tibori  kuchi  va  dalillar  mantig‗i 
asosida kerakli vazifani bajarishga majbur qiladi. 
Bu  rolga  F  funksiyasi  –    kuch  sensorikasi  (sensus  lot.  –  his-tuyg‗u,  sezgi) 
rivojlangan ijtimoiy tiplar ko‗proq da‘vogar bo‗lishi ehtimol.  
Undan  so‗ng 
birinchi  eshelonning  norasmiy  rollari
  o‗rin  egallaydi. 
Avvalambor,  R  norasmiy  roli  –  ―guruh  harakatlantiruvchisi‖.  Bu  rolga  da‘vogar 
odam haddan tashqari ishga layoqatli va sabr-toqatli bo‗lishi shart. U shaxsiy ibrati 
bilan  boshqalarni  ortidan  ergashtiradi.  Guruh  dvigateli  amalda  hamisha  harakatda 
bo‗ladi, uning yalqovlik va landavurlikka toqati yo‗q. U bor kuchini ish maromini 
qo‗llab-quvvatlashga yo‗naltirgan. 
Serharakat bo‗lishiga qaramay, R rol ijrochisi guruhning norasmiy etakchisi 
bo‗la olmaydi. U guruhning kuch markazi emas, balki harakatlantiruvchi omilidir.  
R-tiplar  ko‗pincha  boshliq  bo‗ladilar,  biroq,  bu  aslida  guruhiy  emas,  rasmiy 
etakchilikning  aks  etishidir.  Guruh  dvigateli harakatni  a‘lo  darajada  tezlashtiradi, 
ammo  uning  yo‗nalishini  o‗zgartirishga  qiynaladi,  bu  esa  kommunikativ 
kenglikdagi yo‗naltirilishning asosiy talabiga javob bermaydi. 
Qadimdanoq  etakchilikning  haqiqiy  mezoni  ko‗zga  tashlanmaslikdir,  ya‘ni 
yana o‗sha norasmiy xarakter. Guruh dvigateli – etakchiiga kelsak, uning mutlaqo 
yo‗rig‗i  boshqa.  Ushbu  rol  juda  ko‗p  kuch-quvvat  sarflashni  talab  qiladi,  agar  u 
bo‗lmasa, jamoa tez so‗nib, jadalligi susayadi. 
Bu  rolga  ehtimoliy  da‘vogarlar:  R  funksiyasi  –  ishga  oid  mantig‗i 
rivojlangan sotsiotiplar.  
Keyingi  norasmiy  rol  ―hissiyotli  jalb  etuvchi‖(E).
 
Bu  guruhning  eng 
kirishimli  va  tez  ta‘sirlanuvchan  qatnashchisi.  Qolaversa,  uning  muloqot-
munosabat  uslubi  taskin  beruvchi  emas,  aksincha,  nihoyatda  shiddatli  bo‗lishi 

---

228 
 
shart.  Jamoani  tez  va  uyushtirilgan  holda  ishga  jalb  qilish  uchun  birgina  obro‗-
e‘tiborning  salmog‗i  va  harakatga  majburlashning  o‗zi  kifoya  qilmaydi.  Jamoani 
safarbar qilishning juda muhim jabhasi – ―yondirish‖, hissiy jo‗shqinlik. Ishga his-
tuyg‗ulari  bilan  kirishgan  jamoa  uni  jonbozlik  bilan  bajaradi,  odamlarning  kuchi 
ikki baravar ortadi. 
Norasmiy  E  rolning  boshqa  ikkinchi  tomoni  ham  borki,  uni  ―resurslarni 
surishtirib  bilish‖  deb  atash  mumkin.  Faoliyatining  bu  jihati  bo‗lmasa,  hissiyotli 
ergashtiruvchi  jamoani  ortiqcha  ―qizdirib‖  yuborishi  mumkin.  Uning  hissiyot 
quvvatini tashqi muhitga – aloqa o‗rnatish va qo‗shnilarda ro‗y berayotgan barcha 
yangiliklar  haqida  axborot  olishga  yo‗naltirish  mantiqan  to‗g‗ri  bo‗ladi.  Raqiblar 
yutug‗i  haqidagi  ta‘sirchan  hikoyalar  odamlarni  yanada  qizdirib,  tezroq  olg‗a 
intilishga chorlaydi. 
Ko‗p  hollarda  hissiyotli  ergashtiruvchi  rolida  E  funksiyasi  –  hissiyotlar 
etikasi rivojlanganlar ko‗rinishadi.