|
UO„K:
BBK:
ISBN
©
―
IQTISOD-MOLIYA
‖, 2019
©
S.Sobirjonov, 2019
3
KIRISH
Tashkiliy xulq alohida ilmiy yo‗nalish sifatida 1960-yillar boshida
menejmentda har bir ish o‗rni darajasida va umuman tashkilotda yuz berayotgan
jarayonlarni izohlash bilan shug‗ullanuvchi bir necha ilmiy maktablarning
integratsiyalashuvi natijasida paydo bo‗ldi.
«Труд и мотивация» (1954) deb nomlanuvchi mashhur kitobi bir qator
tarqoq ilmiy ishlarning yaxlit majmuaga integratsiyalashuvini boshlab bergan
V.Vrum,
«Управленческие установки и их выполнение» (1968) asarining
mualliflari
L.Porter
va
E.Louler
lar ushbu yo‗nalishning asoschilari hisoblanishadi.
Mazkur yo‗nalish doirasida xodimning ish o‗rnidagi xulqi birinchi marta yaxlit
hodisa sifatida ta‘riflandi.
Biroq, «tashkiliy xulq» atamasini birinchi bo‗lib
F.Lyutens
o‗zining shu
nomli kitobida (1973) qo‗lladi. Unda olim bilimlarning mazkur sohasidagi ilmiy
tadqiqotlarning asosiy mavzularini belgilab berdi: tushunish
,
oldindan ko‗rish va
tashkilotlar doirasida inson xulqini boshqarish.
Tashkiliy xulq fan sifatida menejmentning o‗rnini egallamaydi. U
menejmentning xulqiy jihatini o‗rganadi.
Hozirgi sharoitda tashkiliy xulq ilmiy bilimlarning alohida tarmog‗i sifatida
e‘tiborni boshqaruv faoliyatining tashkiliy madaniyat, mehnat jarayonlarini
loyihalashtirish, xodimning mehnatdan qoniqqanligini tahlil qilish, menejmentda
guruh dinamikasi unsurlaridan foydalanish bilan bog‗liq jihatlariga qaratadi. Bu
tashkilot xodimining mehnat xulqini rahbar uchun tushunarli qilishda va rahbarni
samarali usullarni qo‗llash imkonini beruvchi real bilimlar va ko‗nikmalar bilan
qurollantirishda fanning amaliy yo‗naltirilganligini ta‘kidlaydi.
Zamonaviy menejer insonlarning mehnat xulqi haqida juda ko‗p narsa
bilishi, shaxslararo munosabatlarni yaxshilash imkoniyatini tadqiq eta olishi va
insonlararo munosabatlarni boshqara bilishi zarur. Aynan ushbu sohalarda tashkiliy
xulq qonuniyatlarini bilish tashkilot faoliyat ko‗rsatishining samaradorligini
sezilarli darajada oshirishga yordam beradi.
4
O‗zbekiston tanlagan rivojlanishning o‗ta murakkab, innovatsion yo‗li
tashkilotni boshqarishning barcha darajalarida mazkur jarayonlarga oqilona,
malakali rahbarlikni, inson salohiyatidan maksimal darajada va samarali
foydalanishni talab qiladi.
Bu, o‗z navbatida, zamonaviy raqobatbardosh professional boshqaruvchilar
– tegishli bilimlar va ko‗nikmalarga ega bo‗lgan menejerlarni tayyorlashni taqozo
etadi.
Davlat ta‘lim standartida asosiy ta‘lim dasturi professional siklining bazaviy
(umumprofessional) qismi tarkibida quyidagi uchta modulni o‗z ichiga oluvchi
«Menejment nazariyasi» kompleks fani nazarda tutilgan: «Boshqarish tafakkuri
tarixi», «Tashkilotchilik nazariyasi» va «Tashkiliy xulq». Ushbu darslik fanning
―Tashkiliy xulq‖ moduliga bag‗ishlangan.
«Tashkiliy xulq» kursi «Menejment asoslari», «Boshqarish tafakkuri tarixi»,
«Tashkilochilik nazariyasi» fanlari bilan uzviy bog‗liq.
«Tashkiliy xulq» fanini o‗rganishdan asosiy maqsad – tashkilotda shaxs va
guruhning xulqini boshqarish usullarini egallashdan iborat. Darslik materiallari
tashkilotlarda insonlarga rahbarlik qilish amaliy ko‗nikmalarini ishlab chiqish
uchun nazariy asos beradi.
Ushbu kursning o‗rganish predmeti tashkilot rahbarining inson salohiyatini
boshqarish sohasidagi faoliyati hisoblanadi.
Kursni o‗rganish vazifalari:
bo‗lajak bakalavrlarda tashkiliy xulqning hozirgi holati va uning
rivojlanish tendensiyalari haqida tasavvur hosil qilish;
markazida inson va uning ehtiyojlari turadigan tashkiliy tizimlarni
yaratish usullarini o‗rganish;
xodimlar va guruhning tashkilotdagi xulqini ta‘riflash usullarini
o‗rganish;
tashkilot faoliyatining samaradorligini oshirish maqsadida individ va
guruhning xulqini boshqarish ko‗nikmalarini berish.
5
«Tashkiliy xulq» fani individ, guruh va tashkilot kabi asosiy
komponentlarga tayangan holda boshqaruv fanlarining butun bir majmuini
o‗rganish uchun asos hisoblanadi.
Tashkiliy xulqni bilish menejerga:
tashkilot xodimining saolohiyatini to‗liq ochib berish va uning
faoliyatini takomillashtirish yo‗nalishlarini tanlash;
markazida inson turadigan tashkiliy tuzilmalar loyihalarini ishlab
chiqish;
xodim mehnatini tashkil etishda konservatizmni istisno qilish imkonini
beruvchi kasbiy aralashuv strategiyasini belgilash imkonini beradi.
Mazkur o‘quv qo‘llanma ta‘limning barcha shakllarida tahsil olayotgan
talabalar hamda fanni mustaqil o‗rganuvchilar uchun mo‗ljallangan.
O‘quv qo‘llanma ning mazmuni 230000 – Iqtisod ta‘lim sohasining Davlat
ta‘lim standarti, Menejment (real sektor) bakalavriat ta‘lim yo‗nalishining malaka
talablariga mos keladi. Unda kompetentlik yondashuvi qo‗llanilgan bo‗lib, o‘quv
qo‘llanma
materiallarini
bayon
etishda
standartda
yozilgan
kasbiy
kompetensiyalar,
avvalo,
tashkiliy-boshqaruv
faoliyatidagi,
bo‗lajak
bakalavrlarning bilimlari, mahorat va ko‗nikmalariga nisbatan qo‗yiladigan
talablar hisobga olingan.
O‘quv qo‘llanma ―Iqtisod‖ ta‘lim sohadagi oliy o‗quv yurtlarining
«Menejment» yo‗nalishi («bakalavr» bosqichi) bo‗yicha tahsil olayotgan talabalar
uchun o‘quv qo‘llanma sifatida tavsiya etilgan. Undan ta‘limning boshqa
yo‗nalishlari va sohalari hamda turli mutaxassisliklar bo‗yicha tahsil olayotgan
talabalar ham foydalanishlari mumkin.
O‘quv qo‘llanma quyidagi qismlardan iborat: kirish, asosiy matn bayon
etilgan o‗nta bob (ularning har birida nazorat savollari mavjud), shuningdek,
adabiyotlar ro‗yxati, atamalar lug‗ati. Asosiy matn mantiqiy jihatdan o‗nta o‗zaro
bog‗langan bobga bo‗lingan. Matnning mazmuni fanni o‗zlashtirish imkonini
beradi. Nazorat savollari yordamida ushbu kursga doir bilimlarni tekshirish
6
imkoniyati mavjud. Tavsiya etilayotgan adabiyotlarni o‗rganish fanni chuqurroq
o‗rganishga yordam beradi.
7
Do'stlaringiz bilan baham: |
