O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta'lim vazirligi toshkent moliya instituti sanjar Sobirjonov


I-BOB.TASHKILIY XULQNING NAZARIY ASOSLARI



Download 2,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet4/166
Sana01.01.2022
Hajmi2,12 Mb.
#292325
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   166
Bog'liq
fayl 1991 20211005

I-BOB.TASHKILIY XULQNING NAZARIY ASOSLARI
 



 
bu  ular  o‗rtasida  ishlab  chiqarishda  yuzaga  keladigan  nizolarni  bartaraf  etishini 
ta‘kidladi. 
Klassik
 
yoki  ma‟muriy
 
boshqaruv  maktabi.
  Uning  asoschisi  A.Fayol 
tashkilotni  boshqarish  tamoyillari  va  funksiyalarini  yaratdi.  A.Fayol  xodim 
boshqaruv ob‘ekti, ishlab chiqilgan boshqaruv tamoyillarining  tashkilotda amalga 
oshirilishi  hamda  menejerning  yuksak  shaxsiy  va  ahloqiy  xususiyatlari  xodim 
xulqiga ta‘sir etishning asosidir

deb
 
hisoblardi. 
Mazkur  maktab  vakillari  tomonidan  ta‘riflangan  yakkaboshchilik    tamoyili 
bunga misol bo‗lib xizmat qilishi mumkin, unga ko‗ra inson faqat bitta boshliqdan 
buyruq olishi va faqat uning o‗ziga bo‗ysunishi lozim. 
Ushbu  maktabning  rivojlanishiga  tashkilotning 
byurokratik  tuzilishi  va  uni 
boshqarish  tuzilishi  nazariyasini
  ishlab  chiqqan  germaniyalik  sotsiolog  M.Veber 
(1864  –  1920)  katta  hissa  qo‗shdi.  U  tashkilot  huddi  mashinadek  ishlashi  uchun 
nima qilish kerak, degan savolga javob izladi. Javobni Veber har qanday vaziyatda 
o‗zini  tutish  tartib-qoidalari,  har  bir  xodimning  huquq  va  majburiyatlari  ishlab 
chiqilishida ko‗rdi. Uning konsepsiyasida shaxs mavjud emas edi. Tartib-qoidalar 
faoliyatning  barcha  turlarini,  xodimlar  mansabi  oshishini,  rahbariyat  qarorlarini 
belgilab  berardi.  Hokimiyatni  taqsimlashning  ierarxik  tizimi,  aniq  mehnat 
taqsimoti  va  xodimlarning  ixtisoslashuvi  nazarda  tutildi.  M.Veber  fikricha,    agar 
hamma narsa aniq yozib, yo‗lga qo‗yilsa, insonlar istaklari istisno etilsa, u holda 
tashkilot  yuqori  samarali  bo‗ladi.  Hayot  bunday  tasavvurning  xato  ekanligini 
ko‗rsatdi. 
Boshqaruvda 
insoniy  munosabatlar  maktabi
. Uning vakillari rahbariyat o‗z 
xodimlari  to‗g‗risida  ko‗proq  qayg‗ursa,  xodimlarning  ishdan  qoniqish  darajasi 
ortadi,  bu  mehnat  unumdorligining  oshishiga  olib  kelishi  muqarrar,  deb 
hisoblashardi.  Ular  insoniy  munosabatlarni  boshqarishning  usullarini  qo‗llashni 
tavsiya  qilishdi.  Ushbu  usullar  bevosita  boshliqlarning  samarali  harakatlari, 
xodimlar  bilan  maslahatlar,  ularga  ishda  keng  muloqot  qilish  imkoniyatlarini 
taqdim etish kabilarni o‗z ichiga olishi mumkin. 



 
Garvard  universiteti  Biznes  maktabining  professori  E.Meyo  (1880  –  1949) 
insoniy  munosabatlar  maktabining  asoschisi  hisoblanadi.  U  xodimlar  xulqiga, 
ularning  mehnatga  bo‗lgan  munosabatiga  jamoadagi  ijtimoiy  munosabatlar, 
guruhiy  jarayonlar,  rahbarlarning  qo‗l  ostidagilarga  bo‗lgan  munosabatining 
insoniyligi, jamoada ishlash kabi omillarning hal qiluvchi ta‘sirini aniqladi. 
Ilmiy  boshqaruv  maktabi  va  ma‘muriy  (klassik)  maktab  vakillari  inson 
omilining  ahamiyatini  tan  olishsa-da,  ularning  bahs-munozaralari  mehnatga 
adolatli  haq  to‗lash,  iqtisodiy  rag‗batlantirish  va  rasmiy  funksional 
munosabatlarning  o‗rnatilishi  kabi  jihatlar  bilan  cheklandi.  Insoniy  munosabatlar 
uchun  harakat  ularning  inson  omilini  tashkilot  samaradorligining  asosiy  unsuri 
sifatida  to‗liq  anglab  etishga  qodir  emasligiga  javoban  paydo  bo‗ldi.  Insoniy 
munosabatlar maktabi ilmiy boshqaruvga qarshi bo‗lib chiqdi, chunki unda e‘tibor 
ishlab  chiqarish  haqida  qayg‗urishga  emas,  balki  insonlarga  qaratildi.  G‗oya 
shundan  iborat  ediki,  insonlarga  e‘tiborning  oddiy  namoyon  bo‗lishi  ular 
mehnatining unumdorligiga juda katta ta‘sir ko‗rsatadi.  
E.Meyo,  F.Teylordan  farqli  o‗laroq,  agar  to‗g‗ri  munosabatlar  yo‗lga 
qo‗yilsa,  inson  qiziqish va  shijoat  bilan  mehnat qiladi,  deb  hisoblardi.  Meyoning 
fikriga  ko‗ra,  menejerlar  ishchilarga  ishonishlari  va  asosiy  e‘tiborni  jamoada 
yaxshi o‗zaro munosabatlarni yo‗lga qo‗yishga qaratishlari lozim. 
Bixeviorist  olimlar  tomonidan  motivatsiyaning  bir  nechta  nazariyasi  ishlab 
chiqilishi  XX  asrning  40  –  60-yillarida  insoniy  munosabatlar  maktabining 
rivojlanishiga  turtki  berdi.  Shulardan  biri  boshqaruvda  bixeviorizmning 
rivojlanishiga katta hissa qo‗shgan A.Maslouning (1908 – 1970) ehtiyojlar ierarxik 
nazariyasidir.  Keyinchalik  menejmentda  keng  qo‗llanilgan  ushbu  nazariya 
«ehtiyojlar piramidasi» sifatida ma‘lum. 
Xulqiy  fanlar
 
maktabi 
yoki
 
bixevioristik  maktab.  Uning  eng  ko‗zga 
ko‗ringan  vakillari  –  F.Gersberg,  R.Laykert,  D.MakGregor.  Mazkur  maktab 
insoniy  munosabatlar  maktabidan  ancha  yiroqlashdi.  Yuqoridagi  olimlarning 
fikriga  ko‗ra,  tashkilotning  har  bir  xodimiga  uning  tashkilotlarni  boshqarishga 
nisbatan xulqiy fanlar konsepsiyalarini qo‗llash asosida o‗z imkoniyatlarini anglab 


10 
 
etishida  ko‗proq  yordam  ko‗rsatilishi  kerak.  Ushbu  maktabning  asosiy  maqsadi 
inson  resurslaridan  foydalanish  samaradorligini  oshirish  yo‗li  bilan  tashkilot 
faoliyatining samaradorligini oshirishdan iborat edi. 
Mazkur  maktab  vakillarining  asosiy  g‗oyasi:  xulq  to‗g‗risidagi  fanning 
to‗g‗ri  qo‗llanilishi  alohida  xodimning  ham,  umuman  tashkilotning  ham  faoliyati 
samaradorligini oshirishga ko‗maklashishi lozim. Bunda turli xulqiy yondashuvlar 
va  ularni  amaliyotda  qo‗llashni  o‗rganish  katta  ahamiyatga  ega.  Gap  shundaki, 
inson bu - boshqaruv tizimidagi eng muhim unsur, to‗g‗ri tanlangan hamfikrlar va 
sheriklar jamoasi esa tashkilot muvaffaqiyatining muhim sharti hisoblanadi. 
Ruhshunoslikning  inson  ruhiy  tuzilishining  tashqi  rag‗batlantiruvchi 
omillarga  eksperimental 
xulqiy 
reaksiyalarni  o‗rganuvchi  yo‗nalishi  – 
bixeviorizmdan tashkiliy xulq fan sifatida o‗sib chiqdi. Biroq XX asr oxirida u o‗z 
e‘tiborini  tashkilotdagi  tizimli  va  jamoaviy  ta‘sirlarga,  korporativ  madaniyat 
fenomenlariga  qaratgan  holda,  asta-sekin  mutlaq  bixevioristik  qarashlardan 
yiroqlashdi. 
Hozirgi  vaqtga  kelib  tashkiliy  xulq  nazariyasida  quyidagi  asosiy 
yondashuvlar ko‗rib chiqiladi: kognitiv, bixevioristik, ijtimoiy o‗rgatish.  
Kognitiv

Download 2,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6   7   8   9   ...   166




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish