92
Syujetli (bayoniy) hikoya – vokealarni biron-bir kahramon bilan birgalikda vakt bo’yicha
ketma-ketlikda aytishdir. Bolalarga uni odatdagi tuzilma asosida tuzishga o’rgatish zarur –
dastlab kahramonning nomi aytiladi, ba’zan uning tashki ko’rinishi tavsiflanadi, birinchi vokea
bayon kilinadi, u kachon va kaerda yuz berganligi tushuntiriladi, so’ngra ikki-uch lavha
keltiriladi va hikoya yakunlanadi.
Maktabgacha yoshdagi bolalar uchun hikoyalarning uchta turini ko’rsatish mumkin:
-kabul kilinishiga karab aytiladigan hikoyalar (bolaning hikoya paytida nimani
ko’rayotganligi haqida hikoya);
-xotira asosida hikoya qilish (bola hikoya aytish paytida nimalarni kabul kilganligi haqida
hikoya);
-tasavvur asosida hikoya qilish (o’ylab topilgan hikoya).
Kabul qilish va xotira asosidagi hikoyalar faktli materiallarga asoslangan bo’lib, bolalar
faktlarni bayon kiladilar.
Tasavvurga asoslangan hikoyalar ijod mahsuli bo’lib, unda hikoyachi bola mavzuga
karab o’z tajribasining shaklini o’zgartiradi hamda yangi vaziyat va obrazlar yaratadi.
Bitta mashђulotda bitta fikrda hikoyalar turlarining aralashib ketishiga yo’l ko’yish
mumkin: bola o’yinchokni tavsiflab (kabul qilish asosidagi hikoya) bo’lganidan so’ng uni kaerda
sotib olganligi yoki uni kanday qilib tuzatganini (xotira asosidagi hikoya) aytib berishi mumkin.
Yuqorida sanab o’tilgan barcha hikoyalar turlari ta’lim maksadlaridan kelib chiqqan
holda tavsiflash, bayon qilish yoki shunchaki mulohaza yuritish sifatida bajarilishi mumkin.
Bolalarni hikoya qilishga xuddi suhbatga tayyorlagandek tayyorlash lozim: bolalar
hikoya predmetini butun hayotiy to’liklikda, sezgilari bilan birgalikda (hajmi, shakli, rangi, hidi,
ta’mi, ovozi, harakat tusi va boshk.) o’ziga tasavvur qilishi zarur; narsaning barcha belgilarini,
harakatlarini va ularning munosabatlarini aytish uchun bolalarda zahirada so’zlar, grammatik
shakllar bo’lishi lozim. Hikoya qilishni mashk qilishdan oldin leksik, grammatik (zarur hollarda
- fonetik) mashklar bajarilishi, shuningdek, suhbatlashishni mashk qilish zarur.
Hikoyaning maxsus vazifasi (qayta hikoya qilish vazifasi kabi) – monologik nutqni
rivojlantirishdan iborat.
Tarbiyachi hikoya qilishni o’rgatishni savollar
zanjiri yordamida, ya’ni bolaning bayon
qilish, tavsiflash yoki mulohaza yuritishda mantikka amal qilishini ko’zda tutuvchi reja
yordamida amalga oshiradi.
Hikoya rejasi
oddiy bo’lishi, ya’ni bir chizikdagi savollar zanjiri shaklida yoki
murakkab,
ya’ni keng tarmoklangan ko’shimcha (aytib turuvchi yoki fakat yo’naltiruvchi) savollar zanjiri
shaklida bo’lishi mumkin.
Turli yosh guruhlaridagi bolalar bilan Mashg’ulotlar turlicha o’tkaziladi va ushbu
Mashg’ulotlarda bolalarga ko’yiladigan talablar ham turlicha bo’ladi.
Hikoyaga oid Mashg’ulotlarda doimo tanikli she’rlar, ertaklar, makollar, topishmoklarni
esga olish maksadga muvofikdir: bu bolalarning emotsional kayfiyatini ko’taradi va ularning
hikoyalarini yanada ifodali kiladi.
Monologik nutqka oid Mashg’ulotlarni real ob’ektlarga (kuyoncha) tayanish usullari
yordamida va real narsalarni eslash (farrosh mehnati haqida hikoya) asosida o’tkazish maksadga
muvofikdir.
Bolalar suratlarga karab
hikoya qilishni tegishli suratlarni (harakatlanadigan yoki
harakatlanmaydigan) ko’rib chikish jarayonida o’rganadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: