O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti



Download 2,12 Mb.
Pdf ko'rish
bet102/163
Sana31.12.2021
Hajmi2,12 Mb.
#279679
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   163
Bog'liq
Nutq ostirish nazariyasi va metodikasi

bo’ladi,  hidlab  ko’radi.  Bola  o’z  dikkat-e’tiborini  jamlagan  narsa  uning  ongiga  barcha  beshta 
sezgi  –  ko’rish,  tinglash,  hidlash,  ta’m,  ushlab  ko’rib,  sezish  orkali  kiradi.  Dunyoni  bu  kabi 
sezgilar orkali anglash bolaning emotsional dunyosini rivojlantiradi; u nafakat keskin holatlarni 
(«ajoyib»  -  «rasvo»)  boshdan  o’tkazishga,  balki  barcha  oralik  his-tuyђularni  sezishga  kodir 
bo’ladi. 
Narsani  sezgi  bilan  kabul  qilish  so’z  yordamida  bola  xotirasida  ushbu  narsa  haqidagi 
tasavvur  sifatida  muhrlanib  kolganidan  so’ng  uning  nomini  atovchi  so’z  bolada  eng  avvalo  u 
mazkur narsa bilan bevosita to’knash kelganida boshdan o’tkazgan his-tuyђularnii uyђotadi. 
Masalan,  archa  so’zi.  Bola  bu  so’zni  eshitishi  bilan  uning  ilgari  his  kilgan  barcha  his-
tuyђulari  darhol  jonlanadi:  u  o’z  xayolot  dunyosida  muayyan  archani,  uning  yashil  barglarini 
ko’radi, deyarli uning hidini tuyadi va h.k. 
So’zni  bu  tarzda  kabul  qilish  she’riy  kabul  qilish  deyiladi.  Agarda  tarbiyachi  bolaga  ilk 
yoshdan  boshlab  ona  tilidagi  so’zlarni  ularning  butun  she’riy  ifodasida  o’rgatib  kelgan  bo’lsa 
(ya’ni,  ularni  kabul  qilishning  his-tuyђu  negizi  haqida  kayђursa),  bu  holda  bolada  insonga 
nafakat  o’zi  ijod  qilishi  uchun,  balki  shoirlarning  ijodini  tushunish  uchun  ham  zarur  bo’lgan 
shoirlik kobiliyati rivojlanadi. 
Bola so’zning «his-tuyђuli asosini» o’zlashtirib olganidan so’ng u uning umumlashtiruvchi 
ahamiyatini  tushunishga  kodir  bo’ladi.  Aynan  shuning  uchun  ilk  yoshdagi  va  maktabgacha 
yoshdagi  bolalar  lug’atini  boyitish  ularni  atrofdagi  maishiy  hayot,  tabiat,  kishilar  mehnati, 
ularning ijtimoiy hayoti bilan tanishtirish jarayonida uyushtirilishi zarur. Ayni paytda tarbiyachi 
(va  bola  atrofidagi  barcha  kattalar)  bola  bilan  grammatik  jihatdan  rasmiylashtirilgan  ravon 


 
100 
nutqda  (ya’ni  oddiy  nutqda,  chunki  bir-biriga  boђlanmagan  so’zlar  to’plamini  nutq  deb 
bo’lmaydi) muloqot qilishlari lozim. Pirovardida, bola kattalar nutqidan eshitgan ayrim so’zlarini 
o’zi ajratadi. 
Bola  hayotning  3-yilida  bolalar  «birinchi  savollar  davrini»  boshdan  kechiradilar.  Bunda 
ularning atrofda ko’rgan barcha narsalar nomlarini bilib olishga intilishlari paydo bo’ladi: «Kim 
bu?», «Ismi nima?», «Bu nima?», «Nima uchun?». 
Ushbu  yoshda  bolaning  kizikuvchanligi  eng  avvalo  «lingvistik»  tusga  ega  bo’ladi:  bunda 
bolani  ushbu  so’zlar  bilan  ataladigan  narsalar  mohiyati  qanchalik  kiziktirsa,  so’zlar  ham  shu 
darajada  kiziktiradi.  Bola  bilan  erkin  muloqot  choђida  uning  savollariga  javob  qaytarish  uchun 
tarbiyachi  bolaga  uchragan  va  e’tiborini  o’ziga  jalb  kilgan  narsa  nomini  aytish  orkali  bola 
lug’atini  boyitadi.  CHunonchi,  narsa  belgilari  (sifat)  nomlarini;  harakat  va  holatni  (fe’llar, 
sifatdoshlar, sifatdosh va ularning ravishlik belgilari) bilib oladi va esda saklab koladi. 
Bevosita kuzatish mumkin bo’lmagan narsalar nomlarini bolalar ular tasvirlangan suratlarni 
ko’rish  orkali  bilib  oladilar.  Insonning  narsani  uning  tasviri  (modeli)  bilan  oson  takkoslashga 

Download 2,12 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   98   99   100   101   102   103   104   105   ...   163




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish