O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti

Sahnalashtirish  o’yinida  bola  o’ziga  tanish  ertak  kahramonlaridan  biri  rolini  o’ynaydi, 
o’yin jarayonida u kahramon so’zlarini takrorlaydi va shu tarika o’z nutqini boyitadi. 
Syujetli  o’yinlar  o’zlashtirilgan  til  materialini  mustahkamlashda  bolalarga  ajobiy  mashk 
sifatida  xizmat  kiladi.  Bolalar  ataylab  o’z  oldiga  muayyan  hayotiy  vaziyatlarda  kattalardan 
eshitgan nutqini yoki ertak kahramoni nutqini anik berishni maksad qilib ko’yadilar. 
Harakatchan  o’yinlar,  koida  asosidagi  o’yinlar  yod  olingan  sanok  she’rlar,  ko’shiklari 
bilan bolalar nutqini boyitadi. YOd olish tarbiyachi nutqiga taklid qilish jarayonida ro’y beradi, 
bu  o’yinlarni  tarbiyachi  bolalar  bilan  birga  o’ynaydi  va  dastlab  o’zi  kizikarli,  sanok  she’rlarni 
aytadi, ko’shik kuylaydi. 
Bola  u  yoki  bu  narsa  nomini  belgilovchi  so’zni  (ba’zan,  bir  marta  eshitib)    tez  va 
mustahkam (umrbod) esda saklab koladi, ammo bu fakat tarbiyachi so’zlarni talaffuz qilishning 
metodik koidalariga rioya kilgan takdirdagina ro’y beradi. YA’ni, u: 

  etarli darajada baland ovozda so’zlashi; 

  anik talaffuz qilishi, ya’ni artkulyatsiya organlarini ђayrat bilan va to’g’ri ishlatishi; 

  orfoepiya  koidalariga  rioya  qilishi,  bunda  u  yoki  bu  so’z  komponentini  bo’rttirib 
yuboruvchi sun’iy talaffuzdan kochishi lozim. 

---

 
101 

  So’zni  gapga  uning  grammatik  shakllari  imkoniyatlari  ko’rinadigan  darajada  ko’shish 
kerak.  
 
Masalan,  Bizga  ayikcha  mehmon  bo’lib  keldi.  Ayikchaning  ko’zlari  kora,  panjalari  katta. 
Bolalar ayikcha bilan o’ynashni juda yoktiradilar. 
Bola bu gapni eshitar ekan, «Ayikcha» so’zi nutqda o’zgarayotganini sezib koladi. Albatta, 
tarbiyachi kichkintoyga grammatik atamalarni ma’lum kilmaydi, ammo bir vaktning o’zida unda 
lug’at boyishi bilan birga grammatik sezgi ham rivojlanadi. 
Birok,  bolalar  har  doim ham  atrofdagi  narsalarga  kizikish  bildiravermaydilar,  va har  doim 
ham  ularning  nomlarini  so’rayvermaydilar.  Tarbiyachi  bolalar  dikkat-e’tiborini  narsalarga, 
ularning  sifatlariga,  harakatlariga  jalb  qilishi  zarur.  Buni  muntazam  ravishda  amalga  oshirish 
tavsiya etiladi. 
Hafta davomida bolalar quyidagi mikdordagi so’zlarni o’zlashtirishlari mumkin: 
 
3 yoshda 
-5 ta so’z 
 
4 yoshda 
-10 ta so’z 
 
5 yoshda 
-15 ta so’z 
 
6 yoshda 
-20 ta so’z 
 
7 yoshda 
-30 ta so’z.