O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Бўртик ости қисм (hupotala-mus) оралиқ миянинг бир қисми бўлиб, 
бош миянинг асосидан яхши кўринади. Бу қисмнинг орқа қисми иккита 
сўрғичсимон танани ташкил этади, бу ерда охирги миянинг ҳид билиш нерви 
тугайди. Сўрғичсимон тана ҳужайраларининг толаси сўрғичсимон таламик 
йўл ҳосил қилиб, бу ердан ҳидлаш йўли куриш бўртикларигача боради. 
Сўрғичсимон тананинг олдинги томонида кул ранг тепача жойлашган бўлиб, 
у бир оз торайиб, воронкага айланади. Воронкада гипофиз бези осилиб 
туради. Кул ранг тепача вегетатив марказ бўлиб, унинг олдида куриш 
нервларининг II жуфти кесишиб, кўриш йўлига айланади. Буртик усти қисм 
ҳид билиш импульслари билан кам боғланган, у эпифиз билан боғланган 
утказувчи йўллардан иборат. 
Бўртик орти қисм бир жуфт ташқи, ички тиззасимон танадан иборат 
бўлиб, бу қисмда қизил ядро ва қора субстанциянинг олдинги қисмлари 
жойлашган. Бундан ташқари, орқа қисмда ички органлар функцияси билан 
боғлиқ бўлган жуда кўп вегетатив марказлар бор. 
Бош мия катта ярим шарлари (hemispheria cerebri) иккита ярим шардан 
иборат бўлиб, бош миянинг энг ривожланган қисмидир. Иккита ярим шар 
бир-бири билан горизонтал пластинка, қадоқсимон тана ёрдамида бирикади. 
ҳар бир ярим шарнинг мия қопқори (плаши), ҳид билиш мияси, асосий 
марказий бўлаклари ва иккита ён қоринчаси буўлади. Иккита ярим шар бир-
биридан узунасига кетган ёриқ билан ажралади. Ярим шарларнинг устки 
юзасида жуда кўп пушта ва эгатчалар бор. Бу эгатчалар ҳосил бўлиши ҳақида 
ҳар хил назариялар мавжуд. ҳар бир ярим шарнинг ташқи, ички ва пастки 
юзаси бўлади. 
Мия ярим шарларининг катта эгатчалари уни бешта: пешана, тепа, 
энса, чакка ва оролча бўлакларга ажратади. 
Сильвиев згатчаси мия ярим шарларининг асосидан бошланиб, орқага 
ва бироз юқорига кўтарилади, мия катта ярим шарларининг чакка бўлагини 
бошқалардан ажратади. 
Роланд ёки марказийэгатча мия ярим шарларининг юқориги четидан, 
ўртада Сильвиев эгати томон пастга қараб йўналган бўлиб, катта ярим 
шарларнинг пешана бўлагини тепа бўлагидан ажратади. Шунингдек, энса-
тепа эгатчаси катта мия ярим шарларининг орқа томонида кўндаланг 
йўналган бўлиб, энса бўлагини тепа бўлагидан ажратади. ҳар қайси бўлакда 
майда эгатчалар бўлиб, улар пушталар ёрдамида бир-биридан ажралади. 
Катта мия ярим шарларининг оролча бўлаги Сильвиев ёриғининг 
чуқурлигида ётади, пешана, тепа, чакка бўлаклари билан ўралган бўлади. 
Пешана бўлагида тўртта: олдинги марказий, юқориги, ўрта ва пастки 
пушталар бўлади. Олдинги марказий пушта Роланд эгатининг олдида 
жойлашган, қолган учтаси-кўндаланг жойлашган. Тепа бўлагида учта; орқа 
марказий ва иккита кўндаланг пушталар ажратилади. Чакка бўлагининг ён 

---

82 
юзасида учта, пастки юзасида эса иккита пушта ажратилади. Энса бўлагида 
учта кичикроқ пушта бўлади. 
Катта мия ярим шарларининг ички юзасида ҳам бир нечта эгатча 
жойлашган.