O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiy fanlar fakultеti

Мия пўстлоғидаги марказлар. Бош мия катта ярим шарлари 
пўстлоғини жуда кўп олимлар текшириб, мия пўстлоғида таъсирни қабул 
қилиб олиш ҳаракат ва ассоциатив функциядар бажарилишини аниқлаганлар. 
ҳайвонларда бош мия пўстлоғи айрим қисмларини олиб ташлаш ва шартли 
рефлекслар методи билан олинган илмий маълумотлар натижасида мия 
пўстлоғида ташқи дунёдаги таъсирларни қабул қилувчи ва организмдаги тур-
ли функцияларнинг нерв марказлари жойлашганлиги исботланган. Мия 
пўстлоғида нерв марказлари жуда кўп бўлиб, булар морфологик, физиологик 
жиҳатдан бир-биридан фарқ қилади. Унинг энса қисмида кўриш 
таъсирларини қабул қилиб оладиган кўриш маркази жойлашган, чакка 
бўлимида Кортиев органидан келаётган таъсирни қабул қилиб олувчи 
эшитиш маркази, олдинги марказий пуштада ҳаракат нерв марказлари, 
кейинги марказий пуштада сезишнинг олий маркази жойлашган.
Базал ҳужайралар (асос ядролари) филогенетик жиҳатдан қараганда 
мия пўстлоғидан олдин пайдо бўлган йирик ядролардир. Буларга думсимон, 

---

84 
ясмиқсимон, иҳота (тўсиқ) ва бодомсимон ядролар киради. Думсимон ядро 
кўриш бўртигини олдиндан, юқоридан ва ёндан ўраб туради. Ясмиқсимон 
ядро кўриш бўртикларидан ташқарида жойлашган бўлиб, уч қиррали 
пирамида шаклида бўлади. Бош мия катта ярим шарларидаги бу ядролар энг 
муҳим ҳаракат ядролари ҳисобланади.
Бош мия катта ярим шарларининг оқ моддаси. Мия ярим 
шарларининг оқ моддаси асосан жуда кўп нерв толаларидан тузилган бўлади. 
Нерв толалари йўналиши ва функционал хусусиятларига кўра проекцион, 
ассоциацион ва комиссурал толаларга бўлинади. 
Проекцион толалар бош мия пўстлоғининг марказларнни мия сопидаги 
ва орқа миядаги марказлар билан борлайди. Бу толалар сезувчи - афферент ва 
ҳаракатлантирувчи - эфферент толалардан иборат. Проекцион толалар ҳар 
бир ярим шарда радиал йўналишда жойлашган. 
Ассоциацион толалар мия пўстлоғидаги турли марказларни бир-бири 
билан боғлайди. Калта толалар эгатчалар тагидан ўтиб, қўшни пушталардаги 
марказларни бирлаштиради. Узун толалар турли қисмлардаги пушталарни 
бир-бирига боғлайди. 
Комиссурал толалар иккинчи ярим шардаги симметрик марказларни 
бир-бирига боғлайди ва қадоқсимон тана ҳосил қилади. 
Қадоқсимон тана (corpus cal-losum) бош мия сопининг устида 
жойлашган бўлиб, уч қисмдан: олдинги бир оз қайрилган тизза, марказий 
тана ва қалинлашган орқа қисмлардан иборат. Олдинги қисми иккита ярим 
шарнинг пешана қисмларини боғлайди. Орқа қисми бош мия ярим 
шарларининг иккита энса қисмини бир-бирига боғлайди.